Η πίστη του Ρήγα: Ορθοδοξία, Αγία Γραφή, Βυζάντιο

08/07/2019 - 16:11

Ὁρισμένοι, στὴν ἐπέτειο τοῦ θανάτου τοῦ Ρῆγα παραθέτουν διάφορα ἀποσπάσματα ἀπὸ ἱεράρχες καὶ μοναχούς, μὲ τὰ ὁποῖα εἴτε καταδικάζονται οἱ πολιτικὲς-συνταγματικὲς ἀπόψεις τοῦ Ρήγα εἴτε ἐκφράζεται χαρὰ γιὰ τὸν μαρτυρικὸ θάνατό του. Καὶ τί σημαίνουν ὅλα αὐτὰ τὰ ἀποσπάσματα; Ὅτι ὁ Κλῆρος ἦταν κατὰ τῆς ἀπελευθέρωσης τῆς Ἑλλάδας; Ἢ ὅτι ὁ Ρήγας δὲν ἦταν Ὀρθόδοξος ἀλλὰ «ἑλληνόφρονας», δηλαδὴ παγανιστὴς ἢ ἀγνωστικιστής;

Καταρχάς, μὲ βάση τὸ σκεπτικὸ αὐτῶν (ἀντιχριστιανῶν καὶ εἰδικὰ Νεοπαγανιστῶν), ἀκόμη κι ὁ Κοραῆς ἦταν ἀνθέλληνας, ἀφοῦ, ὄχι πρὶν ἀλλὰ μετὰ τὸ 1821, ἔγραφε (στὰ 1831) ὅτι ἡ Ἐπανάσταση ἦταν ἄκαιρη καὶ ἔπρεπε νὰ γίνει στὰ 1850· ἀλλὰ ἔγινε τὸ 1821 ἐξαιτίας τοῦ «μωροῦ» (βλάκα) Ἀλέξανδρου Ὑψηλάντη. Κι ὅτι (γράφει πάλι μετὰ τὸ 1821) οἱ «μωροί» τῆς Φιλικῆς Ἑταιρείας ἐλευθέρωσαν τὸ γένος μὲ τίμημα πολὺ δυσβάστακτο (σφαγὲς κ.λπ.) καὶ μὴ ἀπαραίτητο. Ἦταν φιλότουρκοι κι ὁ Κολοκοτρώνης, ποὺ ἔλεγε ὅτι εἶναι προτιμότεροι οἱ Τοῦρκοι ἀπὸ τοὺς Φράγκους, καὶ ὁ Μακρυγιάννης, ποὺ ἔλεγε ὅτι καλύτερα νὰ μέναμε ὑπὸ τοὺς Τούρκους παρὰ μὲ τοὺς Βαυαρούς; Ναί, μὲ βάση τὸ ἴδιο σκεπτικό, ἦταν. Ἐπὶ 9 χρόνια, μετὰ τὰ Ὀρλωφικά, οἱ Τουρκαλβανοὶ ρήμαζαν καὶ ἔσφαζαν ἀπὸ Μακεδονία ὣς Πελοπόννησο, πολὺ συνετὰ λοιπὸν κανεὶς κληρικὸς δὲν προέτρεπε ἐπίσημα σὲ καινούργια ἐπανάσταση.

Ἀκόμη καὶ ὅσον ἀφορᾶ διάφορους ἀπὸ τοὺς κληρικοὺς ποὺ στοχοποιοῦν οἱ Νεοπαγανιστές, εἶναι πολὺ εὔκολο νὰ διαπιστωθεῖ ἡ ἡμιμάθεια τῶν τελευταίων. Γιὰ παράδειγμα, ὁ μοναχὸς Κύριλλος Λαυριώτης, ποὺ «χαίρεται μὲ τὴν ἐκτέλεση τοῦ Ρήγα», στὰ 1821, γράφει: «Ὀλίγαι χιλιάδες ὀρθοδόξων Ἑλλήνων ἀπόγονοι, ἄοπλοι, ἄνιπτοι, πενέστατοι, κατεσκληκότες ἐκ τῆς πενίας καὶ τῆς τυραννικῆς δουλείας, ἀγύμναστοι τὰ πολεμικά, γυμνητεύοντες, ἀνυπόδυτοι, ἀνεπιστήμονες, πάντῃ ἀγράμματοι, ἄκρως χυδαῖοι, οὐδεμίαν καταφυγήν, οὐδὲ ἀνθρωπίνην βοήθειαν ἔχοντες, ἐγερθέντες τοῦ πολυχρονίου πτώματος, τῇ τοῦ Χριστοῦ δυνάμει ἀντιστήσονται καὶ τὸν ἄκαμπτον αὐτοῖν καὶ τυραννικὸν τράχηλον καταπατήσουν». Ἑπομένως, ἡ ἀντίθεσή του στὸν Ρήγα προέρχεται ὄχι ἀπὸ γενικὴ ἐναντίωση στὴν ἀπελευθέρωση τῶν Ἑλλήνων οὔτε ἀπὸ κάποια φανταστικὴ διαμάχη Χριστιανισμοῦ – ἐθνικῆς Ἐλευθερίας, ἀλλὰ στὴν λανθασμένη στρατηγικὴ τοῦ Ρήγα νὰ προσεταιρίζεται πότε τοὺς Ρώσους καὶ πότε τὸν Ναπολέοντα. Ὅσο γιὰ τὸν ἅγιο Γρηγόριο Ε΄, σύμφωνα μὲ τὸν Μακρυγιάννη, ἦταν μέλος τῆς Φιλικῆς Ἑταιρείας. Ἄλλοι ἐπικριτὲς τοῦ Ρήγα, ὅπως ὁ Περδικάρης, κατηγοροῦσαν τὸν Κλῆρο τόσο ὅσο κι ὁ Ἀνώνυμος τῆς Ἑλληνικῆς Νομαρχίας (Ἑρμῆλος ἢ Δημοκριθηράκλειτος· καὶ Ρήγας ἢ κατὰ ψευδοφιλελλήνων)· συνεπῶς, ὁ ὕπουλος συσχετισμὸς τῶν Νεοπαγανιστῶν, ὅτι ὅποιος κατηγοροῦσε τὸν Ρήγα ἦταν «ὑπερ-Ὀρθόδοξος», καὶ μάλιστα κατηγοροῦσε τὸν Ρήγα ἐπειδὴ ἦταν «ὑπερ-Ὀρθόδοξος», εἶναι τελείως ἀνυπόστατος.

Ὅσο γιὰ τὸ τί ἦταν τελικὰ ὁ Ρήγας, θὰ ἔπρεπε νὰ κυττάξουμε τὰ γραπτά του κι ὄχι μόνο τὸ τί πίστευαν οἱ ἄλλοι γι’ αὐτόν. Οἱ Νεοπαγανιστὲς ἐξεπίτηδες γράφουν ὅτι ἁπλῶς ὁ Ρήγας δὲν ἔδωσε τὴν παραμικρὴ ὑποψία ἀντιχριστιανισμοῦ. Δὲν τολμοῦν νὰ ἀποδεχτοῦν ὅτι ἦταν Χριστιανὸς Ὀρθόδοξος.

Ὁ Ρήγας δὲν ἦταν διόλου ἀντιβυζαντινός. Εἶχε βοηθήσει στὴν ἔκδοση τοῦ Χρονικοῦ τοῦ Φραντζῆ (τέλη 1796). Δηλαδή, στὴν ἐξιστόρηση τῆς Ἅλωσης τοῦ 1453. Ἐὰν ἔνοιωθε ἀπόγονος «μόνο τῶν Ἀρχαίων», δὲν θὰ ἀσχολεῖτο μὲ τὶς τύχες τοῦ Βυζαντίου. Στὴν Χάρτα του, ἀναφέρει τὴν Κωνσταντινούπολη ὡς τόπο ὑποδούλωσης τῶν Ἑλλήνων, ἄρα καὶ τὸ 1453 ὡς χρόνο. Ἐνάντια, προφανῶς, στοὺς Νεοπαγανιστές, ποὺ τοποθετοῦν τὴν ὑποδούλωση τῶν Ἑλλήνων εἴτε στὸ 146 π.Χ. εἴτε στὸν 4ο μ.Χ. αἰ. (ἀπὸ τοὺς «Βυζαντινούς»!). Στὴ Χάρτα του παραθέτει βυζαντινὰ νομίσματα τοῦ αὐτοκράτορα Σταυράκιου, τοῦ Νικηφόρου, τοῦ Λέοντα, μὲ τὴν ἄλλη ὄψη νὰ ἀπεικονίζει τὸν Ἰησοῦ Χριστὸ ἢ τὸν Σταυρό. Στὴ Χάρτα ἐπίσης γράφει (στὸ κάτω μέρος): «Ἑπτάλοφος ὁράων πολίων κλέος οὖδας Ἀνάσσης. Ἠδ’ αἶσαν στυγερὴν φρίττε βαρυστενάχων», δηλαδή: «Βλέπεις τὴν Ἑπτάλοφο, τὴ Βασίλισσα τοῦ κόσμου, κλάψε καὶ θρήνησε γιὰ τὴ φρικτή της μοίρα». Σημειώνει τὸ παλάτι τοῦ Κωνσταντίνου, τὸ Πατριαρχεῖο, τὸ «Παλάτι τοῦ Βελησαρίου», τὸν κίονα τοῦ «Θεοδόσιου τοῦ βασιλέως»· ὁ τελευταῖος εἶχε γκρεμιστεῖ αἰῶνες πρίν, ἀλλὰ ὁ Ρήγας σημειώνει ὅτι βρίσκεται θαμμένος στὴ γῆ. Τέτοιος ἀντιβυζαντισμός, νὰ προβάλλεται ὁ Θεοδόσιος («ἕνας ἀνθέλληνας») ἀπὸ τὸν Ρήγα.

Ὁ Ρήγας εἶχε ἐπανεκδόσει τὶς προφητεῖες τοῦ Ἀγαθάγγελου τὸ 1795, ἕνα κείμενο ἀποκαλυπτικὸ-χρησμολογικό, ποὺ προφήτευε τὴν ἀπελευθέρωση τῶν Ἑλλήνων ἀπὸ τὸ «Ξανθὸ γένος». Τέτοια κείμενα μόνο στὴ χριστιανικὴ παράδοση ὑφίσταντο κατὰ τὸν 18ο αἰώνα.

Ὁ Ρήγας ὄχι μόνο ἴχνος ἀντιχριστιανισμοῦ δὲν ἔχει, ἀλλὰ στὸν Θούριο προτρέπει «νὰ κάμωμεν τὸν ὅρκον ἐπάνω στὸν Σταυρόν». Ἂν ἦταν θρησκευτικὰ ἀδιάφορος ὁ Ρήγας, τότε προτρέποντας σὲ κοινὸ ἀγώνα Τούρκων καὶ Ρωμιῶν δὲν θὰ τοὺς συμβούλευε νὰ ὁρκιστοῦν στὸ Σταυρό, ἀλλὰ σὲ κάτι πιὸ οὐδέτερο, πιὸ «ντεϊστικό», σὲ ἕνα Θεὸ γενικὸ κι ἀόριστο ὥστε νὰ συμπεριλαμβάνει καὶ τὸν θεὸ τοῦ Ἰσλάμ. Προφανῶς, οἱ διάφοροι ἀπατεῶνες θὰ ἤθελαν τὸ Ρήγα νὰ θέλει «ἁπλῶς νὰ μὴν προκαλεῖ» καὶ νὰ δηλώνει μιὰ τυπικὴ χριστιανικότητα, ἴσα-ἴσα. Ὅμως, τὸ νὰ ζητᾶς ἀπὸ Μουσουλμάνους νὰ ὁρκιστοῦν στὸ Σταυρὸ εἶναι «φανατικὴ Ὀρθοδοξία», καὶ δὲν εἶναι ἐπιδερμικὴ ἐκδοχὴ τοῦ Χριστιανισμοῦ. Ἄλλες δυὸ φορὲς ζητᾶ (καὶ ἀπὸ ἀντισουλτανικοὺς Τούρκους, καὶ τοὺς Ἄραβες Μουσουλμάνους, ἂς μὴ τὸ ξεχνᾶμε) νὰ σηκώσουν στὶς σημαῖες τους τὸ Σταυρό, κι ὅτι πρέπει νὰ λάμψει ὁ Σταυρός. Δὲν τὸ γράφει μιὰ φορά, δὲν τὸ γράφει δύο, ἀλλὰ τρεῖς· λάθος ἀβλεψίας δὲν μπορεῖ νὰ εἶναι. Ἡ ἀντίφαση ὀφείλεται στὴ χριστιανική του πίστη. Στὸν Ὕμνο Πατριωτικὸ γράφει τὰ ἑξῆς ἀπαράδεκτα γιὰ κάθε ἀντιχριστιανό:

Ὅποιος λοιπὸν εἶναι καλός, κι ὀρθόδοξος χριστιανός, μὲ τ’ ἄρματα στὸ χέρι, ἂς δράμῃ σὰν ξεφτέρι, τὸ Γένος του νὰ σώσῃ μὲ χαρά, μπρὲ παιδιά! // Σταυρός, ἡ πίστις καὶ καρδιά, δουφέκια καὶ καλὰ σπαθιά, γκρεμίζουν Τυραννίαν, τιμοῦν Ἐλευθερίαν.

Ὄχι μόνο γκρεμίζει τὴν τυραννία ὁ Σταυρός, ἀλλὰ ὁ καλὸς Ὀρθόδοξος Χριστιανὸς σώζει τὸ Γένος του. Τὸ ἀκριβῶς ἀντίθετο ἀπὸ ὅ,τι ὑποστηρίζουν γιὰ τὸν Χριστιανισμὸ οἱ ἀντιχριστιανοὶ καὶ εἰδικὰ οἱ «Ἕλληνες Ἐθνικοὶ» ποὺ καπελώνουν σὰν κοινοὶ ἀπατεῶνες τὸν Ρήγα.

Ὁ Ρήγας κάνει μνεία στὴν Ἁγία Γραφή, τὴν ὁποία ἀποκαλεῖ «Θείαν Γραφήν» ἀποδεχόμενος τὴν ἄποψή της γιὰ τὴν χρονικὴ προτεραιότητα τῆς δημιουργίας τῆς θάλασσας (Φυσικῆς Ἀπάνθισμα, 1798). Στὴ σημαία του δὲν ὑπῆρχε μόνο τὸ ρόπαλο τοῦ Ἡρακλῆ, ἀλλὰ καὶ τρεῖς σταυροί.

Ὁ Ρήγας ἀποδέχεται τὴν χριστιανικὴ ἄποψη περὶ Πρωτόπλαστων: Ὅλοι εἶναι πλάσματα τοῦ Θεοῦ καὶ τέκνα τοῦ πρωτόπλαστου, τοῦ Ἀδάμ (Νέα Πολιτικὴ Διοίκησις…, εἰσαγωγή). Ταυτόχρονα, ἀποκαλεῖ τὸ Θεὸ «μέγα δημιουργὸ» (σ. 29 καὶ 55) καὶ ὄχι «Ἀνώτατο / Ὑπέρτατο Ὄν». Ἡ Διακήρυξη τῶν δικαιωμάτων τοῦ ἀνθρώπου ἀπὸ τὴ Γαλλικὴ Ἐπανάσταση (1789) ὑποστηρίζει, στὴν εἰσαγωγή της, ὅτι ἡ γαλλικὴ ἐθνοσυνέλευση βρίσκεται «ὑπὸ τὴν προστασία τοῦ Ἀνώτατου Ὄντος«: ἕνα πολὺ βασικὸ κείμενο, τὸ ὁποῖο ὁ Ρήγας θὰ γνώριζε ὁπωσδήποτε, ἀλλὰ δὲν χρησιμοποιεῖ τὴν ὁρολογία του. Ἐπίσης, ὁ Ρήγας ἐμμέσως ἀρνεῖται ὅτι τὰ ἀνθρώπινα δικαιώματα πηγάζουν ἀπὸ τὴ Φύση, γιατὶ γράφει ὅτι τὰ δικαιώματα εἶναι θεόθεν, ἐκ τοῦ Θεοῦ, χορηγούμενα: Γράφει ὁ Ρήγας, «δίκαια ὅπου θεόθεν τῷ ἐχαρίσθησαν» (Νέα Πολιτικὴ Διοίκησις…, εἰσαγωγή). Ἀντιθέτως, ἡ προαναφερθεῖσα γαλλικὴ διακήρυξη τῶν δικαιωμάτων τοῦ Ἀνθρώπου τρεῖς φορὲς ἀποκαλεῖ «φυσικὰ» τὰ ἀνθρώπινα δικαιώματα· δηλαδή, διακηρύσσει ὅτι πηγάζουν ἀπὸ τὴ Φύση.

Ὄχι μόνο ὁ Ρήγας εἶχε στὴν κατοχή του, ὅταν συνελήφθη, δέκα ἀντίτυπα τῆς Καινῆς Διαθήκης, ἀλλὰ στοὺς Αὐστριακοὺς ποὺ τὸν συνέλαβαν δήλωσε ὅτι τὸ δεύτερο πράγμα ποὺ ἤθελε περισσότερο μετὰ τὴ σωτηρία τῆς ψυχῆς του ἦταν ἡ ἀπελευθέρωση τῆς Ἑλλάδας. (Γερμανικό, 24-3-1798: Ist Riga geständig, dasz er stets die Befreyung Griechenlandes vom türkischen Joche wünsche; ja nach seiner Seligkeit seye diez der erste Wunsch, den Türken aus Griechenland entfernet zu wissen). Ὁ Ρήγας στὴν ἀνάκρισή του ἀνέφερε ὅτι εἶχε μεταξύ των συνεργατῶν του Πατρινὸ ἱερωμένο ὀνόματι Κύριλλο.

Σαφῶς, ὁ Ρήγας ἦταν ἐπαναστάτης καὶ ὄχι θεολόγος. Ὡστόσο, δὲν ὑπάρχει λόγος νὰ ὑποθέσουμε ὅτι ὁ Χριστιανισμός του ἦταν ἐπιφανειακός, δηλαδὴ ὅτι ὁ ἴδιος ἦταν ντεϊστὴς ἢ καὶ ἀντιχριστιανός, καὶ ἁπλὰ προσποιόταν τὸν Χριστιανό.

ΧΡΟΝΟΓΡΑΦΙΕΣ

βυζαντιο