«Αγνός πρέπει να παραμείνεις σαν έρθεις μέσα στο θυμιασμένο ναό. Αγνότητα δε είναι να φρονείς όσια.» Αυτή την επιγραφή γραμμένη στα Προπύλαια του Ασκληπιείου της Επιδαύρου, διάβαζε ο επισκέπτης, σαν έφτανε στον περίβολό του, αφού είχε κάνει πορεία δύο ωρών από το λιμάνι της σημερινής Παλαιάς Επιδαύρου.
Το μεγαλύτερο «ιατρικό κέντρο» του αρχαίου κόσμου ήταν κτισμένο μακριά από τις γνωστές πόλεις-κράτη, στην άκρη της Αργολικής Χερσονήσου. Οι ασθενείς και οι επισκέπτες έφταναν με καράβια από όλη τη Μεσόγειο και τον τότε γνωστό κόσμο που πίστευε στη θαυματουργή και θεραπευτική δύναμη του Ασκληπιού.
Το μεγαλύτερο ιατρικό κέντρο του μεσογειακού κόσμου
Υπήρχαν πάνω από 300 Ασκληπιεία σε όλη τη Μεσόγειο. Ομως αυτό της Επιδαύρου ήταν ήδη τον 4ο αι. π.Χ. το μεγαλύτερο και πλουσιότερο, αλλά και πρότυπος χώρος εκπαίδευσης στην Ιατρική.
Το πλήθος των χειρουργικών εργαλείων που βρέθηκαν στο Αβατο δείχνει πως σε αυτό τον χώρο γίνονταν χειρουργικές επεμβάσεις. Λογικό είναι να υποθέσουμε πως μερικοί από τους καλύτερους ιατρούς του αρχαίου κόσμου εξασκούσαν εκεί το επάγγελμά τους.
Πέραν της ορθολογικής Ιατρικής, η θεραπευτική εμπειρία των ασθενών και των επισκεπτών στο Ασκληπιείο της Επιδαύρου ήταν πολυδιάστατη.
Με καθαρτήριο ύδωρ
Χρειάζεται να φανταστούμε πως στο χώρο του Ασκληπιείου έρρεαν στην αρχαιότητα ρυάκια με τρεχούμενο νερό από την κορυφή του γειτονικού βουνού, όπου προϋπήρχε ιερό θεραπευτήριο αφιερωμένο στον Απόλλωνα, επίσης θεραπευτή θεό και πρόγονο του Ασκληπιού.Η πρώτη ενέργεια που έκανε ο επισκέπτης μόλις περνούσε τα Προπύλαια ήταν να καθαρθεί με νερό.
Μπροστά στο ναό του Ασκληπιού
Ακολουθώντας την κεντρική οδό έφτανε στο ναό του Ασκληπιού. Οταν στεκόταν μπροστά στην πύλη του ναού, έβλεπε στα δεξιά του άγαλμα του Ασκληπιού που κρατούσε φιάλη, λεκανίδιο, από την οποία με ένα υδραυλικό σύστημα έρρεε διαρκώς νερό. Στα αριστερά του ήταν ο βωμός, όπου έκαιγε φωτιά και όπου θα εναποτίθεντο και οι δικές του προσφορές για τη θυσία.
Ενας κόκορας και πόπανα, αρτοσκευάσματα, ήταν η προσιτή προσφορά για τους φτωχούς ασθενείς και επισκέπτες. Οταν κοιτούσε επάνω, έβλεπε γυναικεία αγάλματα, τα ακρωτήρια της στέγης, τις Αύρες, που σήμερα εκτίθενται στο εκεί Αρχαιολογικό Μουσείο
Επομένως είχε μπροστά του τα 4 στοιχεία (ύδωρ, πυρ, γη, αήρ), τα οποία κατά τους αρχαίους Ελληνες φιλοσόφους συνιστούσαν τον κόσμο μας και κατά τον Ιπποκράτη συμβολικά και το ανθρώπινο σώμα. Αυτά αντιστοιχούνταν με χυμούς και καταστάσεις του σώματος, ώστε η ισορροπία μεταξύ τους ήταν υγεία και η ανισορροπία προκαλούσε ασθένεια.
Χωρίς αμφιβολία σε ένα χώρο όπου ο ασθενής προετοιμαζόταν να ζήσει το θαύμα της ίασής του από μία ασθένεια την οποία οι κατά τόπους ιατροί, που υπήρχαν σε όλη την επικράτεια, δεν μπόρεσαν να ιάσουν, θα χρησιμοποιείτο η τελευταία λέξη της τεχνολογίας, ιδιαίτερα όσον αφορά τους θαυμαστούς για την εποχή αυτοκινούμενους μηχανισμούς. Ενας από αυτούς ήταν του Ηρωνος.
«Ναός κατασκευάζεται, έτσι ώστε, μόλις ανάβει φωτιά σε βωμό, που βρίσκεται στην είσοδό του, και γίνει θυσία, οι πόρτες του ναού να ανοίγουν αυτόματα και μόλις σβήσει η φωτιά πάλι να κλείνουν» (Ηρων, Πνευματικά, Α, 38).
Οταν άναβε η φωτιά στο βωμό, διαστελλόταν ο θερμαινόμενος αέρας στο δοχείο κάτω από το βωμό, πίεζε το νερό που βρισκόταν σε ένα στεγανό και σταθερό δοχείο πιο κάτω και το μετέφερε σε ένα κινητό δοχείο που ανεβοκατέβαινε συνδεμένο μέσω τροχαλιών και αντίβαρων με τις πύλες του ναού.
Μετά την προσευχή και τη θυσία οι επισκέπτες και οι ιερείς κάθονταν να φάνε σε κοινό τελετουργικό γεύμα στο χώρο του Εστιατορίου. Εκεί τιμούνταν ιδιαίτερα οι ξένοι σε ξεχωριστή τράπεζα. Το Καταγώγιο ήταν το ξενοδοχείο, όπου διανυκτέρευαν μετά από ένα κουραστικό πολύωρο ή πολυήμερο ταξίδι.
Θεάματα και θεραπείες
Η επόμενη μέρα για τους επισκέπτες θα μπορούσε να ξεκινήσει με ένα μπάνιο στα θερμά λουτρά, να συνεχιστεί με γυμναστική στο Στάδιο και να τελειώσει με την παρακολούθηση μιας θεατρικής ή μουσικής παράστασης στο μεγαλειώδες αμφιθέατρο.
Κατά τη διάρκεια των Μεγάλων Ασκληπιείων, που τελούνταν τον μήνα Ελαφηβολιώνα (μέσα Μαρτίου με μέσα Απριλίου), οι επισκέπτες παρακολουθούσαν στο στάδιο γυμνικούς αγώνες με φημισμένους αθλητές, θεατρικούς και μουσικούς αγώνες στο αμφιθέατρο.
Από τις επιγραφές διαβάζουμε ότι στους ασθενείς οι ιατροί του θεραπευτηρίου πέραν των συγκεκριμένων θεραπειών συνιστούσαν και περιπάτους στο άλσος που περιέβαλε το χώρο (πευκοδάσος πλήρες αρωματικών φυτών, όπως και σήμερα), δίαιτα, ασκήσεις, λουτρά. Αργότερα κτίστηκε και βιβλιοθήκη στο χώρο.
Η μυστηριώδης Θόλος
Οσοι από τους επισκέπτες μετέβαιναν στη Θόλο θα πρέπει να βίωναν μία μοναδική εμπειρία. Ηταν ένα κυκλικό κτίσμα με δύο σειρές κιόνων εκατέρωθεν ενός κυκλικού εσωτερικού τοίχου. Η κυκλική οροφή ήταν διακοσμημένη με ρόδακες και το δάπεδο με άσπρα και μαύρα πλακάκια σε σχήμα σκακιέρας ανάμεσα σε ομόκεντρους μαύρους κύκλους.
Ο επισκέπτης που κινείτο ανάμεσα στους κυκλικούς αυτούς διαδρόμους θα βίωνε κάτι σαν μέθη. Αλλωστε η Μέθη, όπως μας λέει ο Παυσανίας, απεικονιζόταν σε τοιχογραφία της οροφής, όπως και ο Ερωτας με αφημένα το τόξο και τα βέλη του. Και οι δύο μορφές σημαίνουν την κατάσταση όπου ο λογικός έλεγχος του νου φθίνει. Ακόμα πιο έντονη θα ήταν η εμπειρία για όποιον κατέβαινε στον κυκλικό λαβύρινθο τριών στενών διαδρόμων κάτω από το δάπεδο της Θόλου.
Το Αβατον του μεγαλύτερου ιατρικού κέντρου του αρχαίου κόσμου, όπου γίνονταν οι χειρουργικές επεμβάσεις. Φωτογραφία: Ευγενική παραχώρηση Θωμάς Καρανίκας.
Αβατον
Το Αβατον ήταν το κτίριο, όπου γίνονταν οι επεμβάσεις και ήταν πράγματι άβατο. Στο ισόγειό του όμως οι ασθενείς στο τελικό στάδιο της διαμονής τους στο Ασκληπιείο, έστρωναν ένα δέρμα στο χώμα και κοιμούνταν. Η λεγόμενη εγκοίμηση ήταν η διαδικασία, όπου ο θεός ερχόταν στο όνειρό τους και τους θεράπευε ή τους έλεγε τι πρέπει να κάνουν για να θεραπευτούν.
Οι στήλες των ιαμάτων που βρέθηκαν σε αυτόν το χώρο μιλάνε για τις θεραπείες που γίνονταν εκεί. Κάποιες πιστευτές σήμερα, κάποιες όχι. Πάντως η μακροβιότητα του κέντρου μέχρι τον 5ο αι. μ.Χ. μιλάει για τη σημασία του ως ιατρικού κέντρου διεθνούς ακτινοβολίας.