Η Αυτοκρατορία της Τραπεζούντας ήταν η τελευταία ελληνική κρατική οντότητα πριν από την κατάκτηση του ελληνικού κόσμου από τους Τούρκους. Η βυζαντινή δυναστεία των Κομνηνών είχε δημιουργήσει ένα ισχυρό κράτος, το οποίο έζησε από το 1204 έως το 1461.
Η ιστορική παράδοση αναφέρει ένα αξιομνημόνευτο γεγονός το οποίο δυνάμωσε ακόμα περισσότερο το ηθικό των Ελλήνων του Πόντου, και ανέδειξε τη θαυματουργή δύναμη του πολιούχου της Τραπεζούντας, του Αγίου Ευγενίου. Πρόκειται για το θαύμα της σωτηρίας της αρχαίας και δοξασμένης πόλης, που συγκράτησε τις κατακτητικές τάσεις των Τούρκων και εμψύχωσε τους υπερασπιστές της.
Ο Μελίκ πολιορκεί την Τραπεζούντα
Το 1223 ο σουλτάνος του Ικονίου Μελίκ έφθασε με τον πολυάριθμο στρατό του στα πρόθυρα της Τραπεζούντας και έψαχνε για τα αδύναμα σημεία στα τείχη της. Όμως απ’ όπου και αν προσπαθούσαν να εισβάλουν οι Τούρκοι, αντιμετωπίζονταν από τους πολιορκημένους.
Η κατάσταση χειροτέρεψε για τους Τραπεζούντιους όταν οι κατακτητές στρατοπέδευσαν στην πεδιάδα μπροστά στην παραθαλάσσια πύλη. Οι τουρκικές δυνάμεις τοποθετήθηκαν σε όλη την παραλιακή γραμμή, μέχρι την εκκλησία της Αγίας Βαρβάρας και τον Πυξίτη ποταμό.
Μέρος των τείχων της Τραπεζούντας (φωτ.: Β. Τσενκελίδης)
Η πρώτη επίθεση των Τούρκων απέτυχε. Μπροστά τους εμφανίστηκε ο ίδιος ο αυτοκράτορας Ανδρόνικος Α' Γίδος Κομνηνός με το ιππικό του. Η επόμενη συμπλοκή έγινε δίπλα στην εκκλησία του Αγίου Προκοπίου. Στη μάχη σκοτώθηκαν οι επιφανείς Τούρκοι Γκιασεντίν, εξάδελφος του σουλτάνου, και ο νομάρχης της Σινώπης Ρεΐς Χετούν.
Ο σουλτάνος έγινε έξω φρενών και ξεκίνησε την επίθεση από τα βουνά. Όλες οι προσπάθειες των εισβολέων, όμως, απέβαιναν άκαρπες.
Το ηθικό των κατοίκων της Τραπεζούντας ήταν υψηλό χάρη στο προσωπικό παράδειγμα του αυτοκράτορα. Ο Ανδρόνικος ήταν δίπλα στους υπερασπιστές της πατρίδας, επάνω στα τείχη, και συνέχεια προσευχόταν. Στην πρώτη σειρά της άμυνας ήταν ο αρχιεπίσκοπος και οι άρχοντες. Όλοι απευθύνονταν στον Θεό: «Βοήθησέ μας, Κύριε»!
Οι απειλές του σουλτάνου
Τις πρώτες πρωινές ώρες ο Μελίκ ξεκίνησε νέα ισχυρή επίθεση κατά της Τραπεζούντας. Για να κάμψει το ηθικό των κατοίκων της πόλης, ο σουλτάνος απευθύνθηκε στους ίδιους προσωπικά: «Μην καυχιέστε με την ελπίδα στον Θεό σας και τον Άγιο Ευγένιο. Αύριο θα κάψω το ναό του και θα καταλάβω την πόλη. Γνωρίζω ότι υποφέρετε από την έλλειψη τροφίμων και τη λειψυδρία».
Αγία Σοφία Τραπεζούντας, εσωτερικό (φωτ.: Β. Τσενκελίδης)
Ακούγοντας τα λόγια του σουλτάνου για την κατάσταση στην πόλη του, ο Ανδρόνικος δάκρυσε. Για να εμψυχώσει το λαό του, διέταξε τους υπηρέτες να βγάλουν από τα αμπάρια ό,τι ήταν φαγώσιμο. Ύστερα κάλεσε την αντιπροσωπεία των Τούρκων και τους έδειξε τα αποθέματα.
Ο σουλτάνος μετά από αυτήν την επίδειξη αγρίεψε ακόμα περισσότερο. Όμως οι κάτοικοι των χωριών της Ματσούκας βλέποντας τη δύναμη του αυτοκράτορά τους και των Τραπεζούντιων επιτέθηκαν στο στρατόπεδο των κατακτητών. Νίκησαν τη φρουρά, και πήραν από τους Τούρκους άλογα και ό,τι πολύτιμο είχε ο σουλτάνος.
Η θεία παρέμβαση του Αγίου Ευγενίου
Ο σουλτάνος Μελίκ τοποθέτησε το επιτελείο του δίπλα στη εκκλησία του Αγίου Ευγενίου και αμέσως διέταξε να βάλουν μέσα στον ιερό χώρο πόρνες. Με αυτή την κίνηση ήθελε να προσβάλει τους βαθιά θρησκευόμενους Ποντίους. Εκείνη την ώρα ο αυτοκράτορας Ανδρόνικος προσευχόταν στην εκκλησία της Παναγίας της Χρυσοκέφαλης (που μετά το 1461 μετατράπηκε σε τζαμί).
Η Παναγία η Χρυσοκέφαλη, σήμερα τζαμί (φωτ.: Β. Τσενκελίδης)
Ευρισκόμενος μπροστά στις εικόνες, ο αυτοκράτορας άκουσε φωνή: «Ανδρόνικε, η προσευχή σου εισακούστηκε». Την ίδια στιγμή μπροστά στον σουλτάνο εμφανίστηκε ο Άγιος Ευγένιος και του μίλησε: «Είμαι πολιούχος αυτής της πόλης, στα χέρια μου είναι τα κλειδιά από τις πύλες της. Είμαι δήμαρχος, το όνομά μου είναι Ευγένιος. Με έστειλαν οι κάτοικοι, οι στρατιώτες και όλος ο δήμος. Να βιαστείς να πας στην πόλη, όπου σε περιμένουν».
Ο σουλτάνος ξεκίνησε αμέσως την επίθεση κατά της Τραπεζούντας, και μάλιστα με μεγαλύτερες δυνάμεις. Ήταν βέβαιος ότι τίποτα δεν θα τον σταματούσε. Η νύχτα ήταν ήσυχη και φεγγαρόλουστη. Όμως ξαφνικά άρχισαν βροντές και αστραπές. Οι Τούρκοι ένιωθαν σαν να τους καίει ο ίδιος ο Θεός από όλες τις μεριές της οικουμένης. Η φωτιά τούς τύφλωνε και σκότωνε. Έβρεχε καταρρακτωδώς και το διπλανό ποτάμι ξεχείλισε. Σαν να μην έφθαναν τα δεινά που έπεσαν στο κεφάλι των εισβολέων, άρχισε και η δυνατή χαλαζόπτωση.
Ο σουλτάνος προσπάθησε κι αυτός να σωθεί, όμως συνελήφθη από τους κατοίκους της Ματσούκας και στάλθηκε στην Τραπεζούντα. Ο αυτοκράτορας τον έβαλε δίπλα του και του υπενθύμισε τι παθαίνουν όσοι δεν τηρούν τις συμφωνίες τους.
Το πάθημα έγινε μάθημα
Ο σουλτάνος Μελίκ, που εκείνη τη νύχτα έζησε τη μεγαλύτερη δοκιμασία της ζωής του, απάντησε στον Ανδρόνικο: «Αλήθεια είπες, αυτοκράτορα, εμείς (οι Τούρκοι) είχαμε την ψευδαίσθηση ότι αφού καταφέρνουμε να πάρουμε από τους Ρωμιούς ολόκληρες περιοχές και πόλεις, εύκολα θα κατακτήσουμε και αυτήν. Όμως, ποιος μπορούσε να ξέρει πως η πόλη σας έχει τόσο δυνατό προστάτη, τόσο ισχυρό και φλογερό υπερασπιστή όπως ο Άγιος Ευγένιος... Αυτός μας παρέδωσε στα χέρια σας. Εμείς δεν μπορούσαμε να το φανταστούμε».
Ύστερα ο σουλτάνος Μελίκ μίλησε στους κατοίκους της πόλης και διηγήθηκε το θαύμα του Αγίου Ευγενίου. Η Γερουσία μετέφερε τον σουλτάνο στο Ικόνιο. Μετά την επιστροφή στο παλάτι του ο Μελίκ τακτικά έστελνε αραβικά άλογα και πολύτιμα δώρα στο ναό του Αγίου Ευγενίου της Τραπεζούντας. Όσο ζούσε, ο ηγέτης των Τούρκων του Σουλτανάτου του Ικονίου δεν επιχείρησε ποτέ ξανά να επιτεθεί στον Πόντο.
Στο άρθρο χρησιμοποιήθηκαν στοιχεία από το ρωσόγλωσσο βιβλίο του ερευνητή βυζαντινής ιστορίας Θεόδωρου Ουσπένσκι Δοκίμια από την ιστορία της Αυτοκρατορίας της Τραπεζούντας, Λένινγκραντ 1929.
Πηγή: pontos-news.gr