Στο τρίτο κατά σειρά νησί των Πρηγκιπονήσων στη Χάλκη της Κωνσταντινούπολης βρίσκεται η Ιερά Πατριαρχική Σταυριπηγιακή Μονή της Αγίας Τριάδος, η οποία ιδρύθηκε τον 9ο αιώνα από τον Πατριάρχη Μέγα Φώτιο.
Στις αρχές του 9ου αιώνα αναφέρεται η ύπαρξη μονής των Δεσποτών στο νησί της Χάλκης, στην οποία είχε εκτοπιστεί ο Θεόδωρος Στουδίτης. Η μονή αυτή θεωρείται πως ταυτίζεται με τη μετέπειτα μονή της Αγίας Τριάδας. Κάποιοι την αναφέρουν ως μονή του Εσώπτρου. Το 1844 στην ανακαίνιση της μονής βρέθηκαν πλήθος αρχαιοτήτων και ένα επιτύμβιο γλυπτό, τα οποία θεωρήθηκε ότι ανήκαν σε αρχαίο ναό του Απόλλωνα.
Το 860 η μονή λεηλατήθηκε από τους Ρως και ερειπώθηκε. Η παράδοση συνδέει την ανακαίνισή της με τον πατριάρχη Φώτιο. Εξόριστη στη μονή παρέμεινε και η αυτοκράτειρα Θεοδοσία, σύζυγος του αυτοκράτορα Λέοντος Ε΄ Αρμένιου. Από το βυζαντινό παρελθόν της υπάρχει άλλη μια πληροφορία που φέρει τη βασίλισσα Αικατερίνη Κομνηνή να έχει μονάσει εδώ στα 1063, λαβούσα το όνομα «μοναχή Ξένη».
Όμως, η σπουδαιότητα της μονής Αγ. Τριάδας συνίσταται στην ίδρυση εδώ το 1844 της ονομαστής Θεολογικής Σχολής της Χάλκης από τον πατριάρχη Γερμανό Δ΄. Για 150 χρόνια η Θεολογική Σχολή υπήρξε το φυτώριο θεολόγων και ιεραρχών της Ορθόδοξης Εκκλησίας.
Η μονή σήμερα..
Το καθολικό της μονής είναι ρυθμού τρίκλιτης βασιλικής. Στο δεξιό μέρος του πρόναου υπάρχει το παρεκκλήσιο του Αγίου Γερμανού, Πατριάρχου Κωνσταντινουπόλεως. Το τέμπλο του καθολικού είναι ξυλόγλυπτο.
Στο αριστερό μέρος του ναού υπάρχει περίτεχνος άμβωνας και η αμφιοπρόσωπος εικόνα της «Παναγίας της Παυσολύπης», ενώ στο δεξιό κλίτος η εικόνα της «Παναγίας της Καμαριωτίσσης».
Στην εξωτερική ανατολική πλευρά του ναού όπου και η κόγχη του ιερού βρίσκεται το κοιμητήριο της μονής.
Σε αυτό είναι ενταφιασμένοι οι Πατριάρχες Κωνσταντινουπόλεως Κύριλλος ο Ζ΄ (1872) και Κωνσταντίνος Ε΄ (1833 - 1914) και οι ηγούμενοι - σχολάρχες μητροπολίτες Νικομηδείας Φιλόθεος Βρυέννιος (1833 - 1917), Σάρδεων Μιχαήλ Κλεόβουλος (1848 - 1918), ο αρχιμανδρίτης Γερμανός Γρηγοράς (1832 - 1904) και οι καθηγητές της σχολής Ιωάννης Τάξης (1877), Λέανδρος Αρβανιτάκης (1893), Ηλίας Τανταλίδης (1876) και Παντολέων Κομνηνός (1923).
Στην μονή υπάρχει μεγάλη και πλούσια βιβλιοθήκη η οποία μετά την εγκατάσταση της σχολής εμπλουτίσθηκε και αυτή την στιγμή καλύπτει ένα χώρο πέντε συνεχόμενων δωματίων, στο ισόγειο τμήμα της βορείου πλευράς της σχολής.
Σήμερα η μονή λειτουργεί κανονικά με τέσσερις μοναχούς. Ηγούμενος της είναι ο Μητροπολίτης Προύσης Σεβασμιότατο κ. Ελπιδοφόρο ο οποίος πρόσφατα εξελέγει νέος Αρχιεπίσκοπος Αμερικής
