Η Φιλική Εταιρεία ήταν μια κρυφή συνωμοτική ομάδα, η οποία έπρεπε να προφυλάσσονται από τους Τούρκους που καραδοκούσαν. Οπότε θα έπρεπε να έχουν κι ένα εσωτερικό σύστημα επικοινωνίας για να μπορούν να συνεννοούνται.
Έτσι επιστρατεύτηκαν μυστικοί κώδικες προκειμένου αφενός να αναγνωρίζονται μεταξύ τους και αφετέρου να μπορούν να συνεννοούνται χωρίς να μπορεί κάνεις άλλος πέρα από τους μυημένους να αντιληφθεί το τι λένε.
Από τον τρόπο χαιρετισμού μέχρι και το πώς θα μιλήσουν για όπλα ή για κάποιον συγκεκριμένο καπετάνιο του απελευθερωτικού αγώνα οι Φιλικοί είχαν αναπτύξει τον δικό τους κώδικα επικοινωνίας ο οποίος τους βοήθησε να προετοιμάσουν το έδαφος για την επανάσταση αλλά και για να την προφυλάξουν στη συνέχεια.
Στόχος της μυστικής αυτής εταιρείας ήταν ο συντονισμός αλλά και η κινητοποίηση όλων των δυνάμεων για την αποτίναξη του Οθωμανικού ζυγού και η απελευθέρωση των Ελλήνων. Οι πρωτεργάτες της βάσισαν το μοντέλο οργάνωσής της στις μυστικές οργανώσεις της εποχής και αυτός ακριβώς ο χαρακτήρας της είναι που εξηγεί εν μέρει τον περιορισμένο και -πολλές φορές- αμφίσημο χαρακτήρα των τεκμηρίων που άφησε πίσω της.
Το κρυπτογραφικό αλφάβητο
Για να μπορέσουμε σιγά- σιγά να μπούμε στη λογική του τρόπου επικοινωνίας μεταξύ των μελών της Φιλικής Εταιρείας θα πρέπει αρχικά να κατανοήσουμε τον κρυπτογραφικό κώδικα που είχαν εφεύρει.
Αρχικά, λοιπόν, οι Φιλικοί χρησιμοποιούσαν τα γνωστά γράμματα του αλφαβήτου αλλά με φωνητική αξία διαφορετική. Πιο αναλυτικά το κρυπτογραφικό αλφάβητο της Φιλικής Εταιρείας είχε ως εξής:
Επειδή, ωστόσο, αυτό θα μπορούσε να «σπάσει» εύκολα κάπου εδώ αρχίζει η κρυπτογράφηση. Όπως γίνεται εύκολα αντιληπτό από το αλφάβητο λείπουν τα γράμματα Η και Υ τα οποία αντικαθιστούσε συνήθως το Ι για να γίνεται πιο σύνθετη η αποκρυπτογράφηση.
Επίσης υπάρχουν και οι παρακάτω «πονηριές». Σε κάποιες απεικονίσεις του αλφάβητου το ΟΥ μπαίνει στη θέση του Ω το οποίο αντικαθιστούσαν με τον αριθμό 8 που ίσχυε για το Ο (όμικρον). Τα γράμματα Ξ και Ψ τα αντικαθιστούσαν με το ΚΣ και το ΠΣ και συνεπώς η κρυπτογράφηση τους είναι το «άθροισμα» αυτών των γραμμάτων που αμέσως γινόταν 4α και 9α αντίστοιχα.
Αν έχετε λίγο χρόνο θα μπορούσατε και εσείς να αποκρυπτογραφήσετε το: γ35343 ωβη3οω3η !
Σημαντικά πρόσωπα και τοποθεσίες πίσω από κωδικές ονομασίες
Όπως γίνεται εύκολα κατανοητό ένα κρυπτογραφημένο αλφάβητο ήταν μια καλή αρχή αλλά από μόνο του δεν θα ήταν αρκετό. Έτσι τα μέλη της Φιλικής Εταιρείας είχαν δημιουργήσει και μια σειρά από κωδικές ονομασίες για πρόσωπα, τοποθεσίες ακόμα και πράγματα που είχαν ιδιαίτερη σημασία για την εξέλιξη του αγώνα.
Έτσι, σε ότι αφορά τα πρόσωπα, ο Αθανάσιος Τσακάλωφ ήταν ο Α.Β., ο Νικόλαος Σκουφάς ήταν ο Α.Γ. και ο Εμμανουήλ Ξάνθος ήταν ο Α.Ζ. Επιπλέον, ο Αλέξανδρος Υψηλάντης επονομαζόταν Καλός ή Ανδρέας Ραδάμανθυς, ο Καποδίστριας ήταν ο Ευεργετικός, ο Παπαφλέσσας ο Αρμόδιος. Κάποιο σημαντικό πρόσωπο θα μπορούσε να έχει ακόμα και αριθμούς. Χαρακτηριστικά παραδείγματα ο Πετρόμπεης Μαυρομιχάλης που ήταν ο 110, ο Αναγνωσταράς που ήταν το 108 και ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης που ήταν ο 113! Οι Πρόκριτοι του Μοριά αναφέρονταν ως Εκδικητικοί, οι Φαναριώτες ως Οινοπόται και οι Αρχιερείς της Συνόδου Δυστυχείς και ο ρώσος αυτοκράτορας Αλέξανδρος ως φιλάνθρωπος!
Πέρα από τα πρόσωπα, ωστόσο, σημαντικό ρόλο είχαν και τα πράγματα οπότε άξιζαν κι αυτά τη δική τους κρυπτογράφηση. Όπως αναφέρεται στο βιβλίο «Όσα δεν γνωρίζατε για την Τουρκοκρατία και την Επανάσταση του 1821» που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Μεταίχμιο, «αρραβών» σήμαινε επικύρωση, «βροχή» ήταν η Αρχή της Εταιρείας, «προίκα» ήταν η στρατιωτική βοήθεια, «σκοτείνιασμα» η υποψία, «τραγουδιστής» ήταν το κανόνι, «αγκάθι» ήταν ο εχθρός, «ακίνητον» η φυλακή, «δακτυλίδιον» η λόγχη, «δένδρα» τα τουφέκια, «κύκλωψ» ο κατάσκοπος, «ίππος» το μικρό καράβι, «καμήλα» το εμπορικό πλοίο, «ελέφας» το καράβι, «κοπάδι» ο στόλος, «μπιλάντζον» ο πόλεμος, «νότες» τα πολεμοφόδια, «πλεονέκται» οι Έλληνες έμποροι, «πλούσιοι» οι Αρμένιοι, «πολλοί» οι Κεφαλονίτες, «ελπίζοντες» οι κατάδικοι, «ποιηταί» οι Έλληνες του στόλου, «σύννεφα» τα μέλη της Εταιρείας και «χορευταί» τα κλέφτικα στρατεύματα!
Τέλος, χρησιμοποιούσαν αριθμούς για να μιλήσουν για ένα μέρος. Το 2 ήταν η Πελοπόννησος, το 5 ήταν οι Σπέτσες, το 6 η Ύδρα, το 20 τα Γιάννενα, το 26 η Ρούμελη, το 39 το Βουκουρέστι, το 51 το Γαλάτσι, το 62 η Κωνσταντινούπολη, το 66 η Μυτιλήνη, το 68 η Σμύρνη και το 83 η Τεργέστη!
Συνθηματικά και… παντομίμες αναγνώρισης
Και επειδή όλα τα παραπάνω στη συντριπτική πλειονότητά τους αφορούσαν γραπτά μηνύματα είναι καιρός να περάσουμε και στις κατ’ ιδίαν συναντήσεις που ήταν ίσως και το πλέον επικίνδυνο κομμάτι της επικοινωνίας μεταξύ των μυημένων επαναστατών της Φιλικής Εταιρείας.
Όταν δύο άτομα συναντιόνταν και ήθελαν να εξακριβώσουν αν ο συνομιλητής τους είναι μυημένος χρησιμοποιούσαν (σύμφωνα με το βιβλίο «Φιλική Εταιρία. Α’ το παράνομο οργανωτικό της Β’ ο διωγμός της από τους ξένους», Τάσος Βουρνάς. Εκδόσεις Αφών Τολίδη) τον παρακάτω συνθηματικό τρόπο:
Ο ένας (πάντα όσο τον δυνατόν πιο διακριτικά γινόταν) έβαζε την αριστερή παλάμη του μέσα στη δεξιά κι έκανε τάχα, πως έπλενε τα χέρια του. Ο άλλος έπρεπε αμέσως να βάλει τα δύο δάχτυλα του δεξιού του χεριά μέσα στην αριστερή χούφτα.
Αν ο πρώτος ήθελε να κουβεντιάσει με τον δεύτερο για ζητήματα της Φιλικής έπρεπε πρώτα να βάλει κι αυτός τα δύο δάχτυλα του δεξιού του χεριού στην αριστερή του παλάμη και μετά να πιάσει και τα δύο χέρια του συντρόφου του, λέγοντας:
- Έχεις κανένα τσιμπούκι;
Ο δεύτερος έπρεπε απαραίτητα ν’ απαντήσει: - Τσιμπούκι; Όχι! Έχω όμως τσαρούχι!...
Επίσης, αν κάποιος μετέφερε ένα προφορικό μήνυμα σε κάποιον άλλον του έκανε νεύμα με το χέρι (φέρνοντας το δάχτυλο στο κάτω χείλος) ότι θέλει να του μιλήσει. Αν εκείνος ήταν μυημένος «απαντούσε» κινώντας το χέρι του προς το πτερύγιο του αυτιού του, για να δηλώσει έτσι ότι είναι πρόθυμος να ακούσει!
Στη συνέχεια, πιάνονται από τα χέρια και ο πρώτος έλεγε:
- Από πολύ το επιθυμούσα!
- Και εγώ ομοίως, απαντούσε ο δεύτερος....
Έπειτα για επιβεβαίωση έλεγαν και μερικά συνθηματικά γράμματα τόσο ο κομιστής του μηνύματος όσο και ο… δέκτης:
Ο πρώτος έλεγε: λ
Ο δεύτερος πρόσθετε: α
Ο α': ν
Ο β': τ
Ο α': ο
Ο β': ν.
Αυτό που δεν γνωρίζουμε είναι αν η λέξη που προέκυπτε από τον συγκεκριμένο «διάλογο» -το «λαντον»- είχε κάποιο ειδικό νόημα ή ήταν τυχαίο άθροισμα των έξι γραμμάτων. Με τον ίδιο τρόπο, οι ιερείς αναγνωρίζονταν μεταξύ τους, σχηματίζοντας τη λέξη: «Χακίκι».