Λένε πως τα ομηρικά έπη ζωντανεύουν έναν κόσμο μεγάλο, κλειστό, με δική του εσωτερική διάρθρωση, που συνδέεται μάλιστα και με την αριστοκρατία. Πάνω από τον κόσμο της αριστοκρατίας –πολύ ψηλότερα όμως– βρίσκεται ο κόσμος των θεών. Πρόκειται για μια άλλη μορφή αριστοκρατίας, η οποία, αντίθετα από τους ανθρώπους, έχει το προνόμιο της εύκολης ζωής!.. Διαβάστε το κείμενο!..
.jpg)
Ο Όμηρος. Για το βίο του ποιητή οι πληροφορίες είναι ασαφείς και αμφισβητήσιμες. Μάλιστα, αναφέρεται ως πραγματικό του όνομα το Μελισηγένης, από το όνομα του ποταμού Μέλητα στην περιοχή της Σμύρνης. Από όλες τις πόλεις που τον διεκδικούν –πάνω από δέκα– η Χίος και η Σμύρνη είναι οι πιο πιθανοί τόποι καταγωγής του. Ως τόπος του θανάτου του θεωρείται η Ίος.
Ο ΠΟΙΗΤΗΣ ΟΜΗΡΟΣ ΚΑΙ Ο ΚΟΣΜΟΣ ΤΩΝ ΕΠΩΝ
ΟΛΟΙ γνωρίζουμε πως ο Όμηρος είναι ο αρχαιότερος από τους μεγάλους Έλληνες ποιητές, στον οποίο αποδίδονται τα έπη Ιλιάδα και Οδύσσεια, αλλά και τα έργα Βατραχομυομαχία, Μαργίτης και Ομηρικοί Ύμνοι. Η ύπαρξή του αμφισβητήθηκε, αν και οι παραδόσεις που αφορούν στον ίδιο ανάγονται μέχρι τον 7ο αιώνα π.Χ., ενώ ένα πλούσιο βιογραφικό υλικό παραδίδουν οι επτά αρχαίοι Βίοι και ο Αγών (ανάμεσα στον Όμηρο και τον Ησίοδο).
Αυτές οι πηγές, μολονότι χρονολογούνται στους ρωμαϊκούς χρόνους, στηρίζονται σε παλαιότερο υλικό. Πάντως, με βάση τη σύγχρονη έρευνα τα ομηρικά έπη –άρα και ο πιθανός ή οι πιθανοί ποιητές– τοποθετούνται στο δεύτερο μισό του 8ου αιώνα π.Χ. Για το βίο του ποιητή οι πληροφορίες είναι ασαφείς και αμφισβητήσιμες. Μάλιστα, αναφέρεται ως πραγματικό του όνομα το Μελισηγένης, από το όνομα του ποταμού Μέλητα στην περιοχή της Σμύρνης. Από όλες τις πόλεις που τον διεκδικούν –πάνω από δέκα– η Χίος και η Σμύρνη είναι οι πιο πιθανοί τόποι καταγωγής του. Ως τόπος του θανάτου του θεωρείται η Ίος. Το γεγονός ότι τόσο πολλές πόλεις ήδη από την αρχαιότητα παρουσιάζονται ως γενέθλιες καταδεικνύει ενδεχομένως ότι ο Όμηρος ήταν ένας ραψωδός που τριγύριζε από τόπο σε τόπο.Σήμερα οι ερευνητές αποδέχονται τη θεμελιώδη ενότητα των επών* και κατ’ επέκταση την ύπαρξη ενός ποιητή.
Τα ομηρικά έπη ζωντανεύουν έναν κόσμο μεγάλο, κλειστό, με δική του εσωτερική διάρθρωση, που συνδέεται μάλιστα και με την αριστοκρατία. Πάνω από τον κόσμο της αριστοκρατίας –πολύ ψηλότερα όμως– βρίσκεται ο κόσμος των θεών. Πρόκειται για μια άλλη μορφή αριστοκρατίας, η οποία, αντίθετα από τους ανθρώπους, έχει το προνόμιο της εύκολης ζωής.
Νέες αντιλήψεις
Η παρουσία των θεών στα ομηρικά έπη, καθώς και στο έργο του Ησιόδου έχει ως αποτέλεσμα να διαμορφωθούν νέες αντιλήψεις γι’ αυτούς. Παράλληλα, βάσει αυτής εξηγείται η άποψη του Ηρόδοτου ότι οι δύο αυτοί ποιητές (Όμηρος και Ησίοδος) χάρισαν στους Έλληνες τους θεούς τους. Εντούτοις, οι θεοί δεν ενεργούν με τον ίδιο τρόπο στην Ιλιάδα και στην Οδύσσεια. Στο πρώτο έργο οι κάτοικοι του Ολύμπου ενεργούν ως φεουδάρχες που κάνουν ό,τι θέλουν, ενώ στο δεύτερο δρουν με βάση ηθικά κριτήρια. Ωστόσο, δεν μπορούμε με σιγουριά να πούμε πού οφείλεται αυτή η μετάβαση, αλλά και η διαφοροποίηση που παρατηρείται ανάμεσα στα δύο αυτά ποιήματα ως προς τη μορφή της κοινωνίας που απεικονίζεται – «ιπποτική» στην Ιλιάδα, περισσότερο «αστική» στην Οδύσσεια.
Όσοι έλαβαν μέρος στην Τρωική Εκστρατεία αναγνώριζαν ως ανώτατο αρχηγό το βασιλιά των Μυκηνών Αγαμέμνονα, ο οποίος ονομάζεται βασιλεύτατος πάντων και εξυμνείται ως πρότυπο πολιτικής και πολεμικής αρετής. Το μεγαλείο και η δύναμη του βασιλιά των Μυκηνών κυριαρχούν σε ολόκληρο το κείμενο της Ιλιάδας. Συναρχηγός και σχεδόν ισότιμος με τον Αγαμέμνονα ήταν ο αδερφός του, ο Μενέλαος. Στα δέκα χρόνια του πολέμου διακρίθηκαν και άλλοι ηγεμόνες. Έτσι, ο ποιητής περιγράφει διάφορους τύπους και εξαίρει την αρετή του καθενός. Ένας από τους πιο χαρακτηριστικούς είναι ο γηραιός βασιλιάς της Πύλου, ο Νέστορας, ο οποίος με την πείρα και την πειθώ που τον διέκριναν έδινε πάντα την καλύτερη και φρονιμότερη λύση. Σε μεγάλη ηλικία παρουσιάζεται και ο βασιλιάς της Κρήτης Ιδομενέας, ο οποίος παίρνει μέρος στις μάχες και κάνει ό,τι μπορεί για την επιτυχή έκβαση του αγώνα. Ο τολμηρός και πολυμήχανος Οδυσσέας χρησιμοποιεί την οξυδέρκειά του για το κοινό καλό. Όσο για το Διομήδη, το βασιλιά του Άργους, διακρίνεται για την ευφυΐα και το διπλωματικό τρόπο που χειρίζεται τις καταστάσεις και αναδεικνύεται άριστος πολεμιστής, όπως ο βασιλιάς της Σαλαμίνας Αίαντας ο Τελαμώνιος και ο συνώνυμός του, ο Αίαντας του Οϊλέως από τη Λοκρίδα.
Εξύμνηση αντιπάλων
Η πλοκή και η διαδοχή των διαφόρων επεισοδίων εμπλουτίζονται συχνά στη διήγηση με την περιγραφή και την εξύμνηση των αντιπάλων. Οι Τρώες αμύνονται για το πάτριο έδαφος με αρχηγό το γιο του Πριάμου Έκτορα. Ο Έκτορας ενσαρκώνει τον ιδανικό τύπο του ήρωα και υποτάσσει τον εαυτό του στο καθήκον και στο αίσθημα της τιμής. Στο πεδίο της μάχης παρουσιάζονται και άλλοι ευγενείς Τρώες, όπως ο Σαρπηδώνας, ο Αινείας, ο Πολυδάμαντας και άλλοι. Ακόμη και ο Πάρις-Αλέξανδρος, ο οποίος ήταν η αφορμή του κακού, δείχνει σε κάποιες περιπτώσεις ηρωισμό και φιλοτιμία.
Ο πιο σημαντικός όμως ήρωας ολόκληρου του έπους της Ιλιάδας είναι ο ημίθεος Αχιλλέας, ο οποίος ήρθε από τη Φθία με το φίλο του Πάτροκλο. Ο Αχιλλέας τιμάται από όλους τους Αχαιούς ως ήρωας για την ανδρεία και την πολεμική του τέχνη. Ενώ ο Αγαμέμνονας ηγεμονεύει με την πολιτική του ισχύ ως ποιμήν λαών, ο Αχιλλέας λατρεύεται ως είδωλο αγέρωχου ηρωισμού. Το πρόσωπο του Αχιλλέα κυριαρχεί εξάλλου σε ολόκληρη την Ιλιάδα.