Η απάντηση της Αγγελα Μέρκελ στην προσφυγική κρίση τής χάρισε τη φήμη μιας σύγχρονης Ζαν ντ’Αρκ, μιας γενναίας υπερασπίστριας των δυτικών ιδανικών απέναντι στις επιθέσεις των ισλαμιστών.
«Τρέφω πολύ μεγάλο σεβασμό για την Αγγελα Μέρκελ», είπε ο πρώην αντιπρόεδρος των Ηνωμένων Πολιτειών Αλ Γκορ στη διάρκεια επίσκεψής του στο Βερολίνο την περασμένη εβδομάδα. «Θεωρώ ότι είναι μια εξαιρετική ηγέτης που έχει να αντιμετωπίσει πολύ δύσκολες προκλήσεις».
Ενώ αυτή είναι η άποψη που επικρατεί στη Δύση, η αμφισβήτηση της καγκελαρίου στο εσωτερικό της χώρας της είναι όλο και πιο έντονη. Ακόμη και πολλοί από τους συμμάχους της αναρωτιούνται: μήπως διαλύει την Ευρώπη;
«Αγαπητή Αγγελα Μέρκελ, ύστερα από 13 χρόνια στην καγκελαρία, το μόνο που έχει μείνει για σας από την Ευρώπη είναι εχθρότητα», είπε την περασμένη εβδομάδα ο Μάλτε Πίπερ, ανταποκριτής του συνήθως εγκρατούς καναλιού ARD. «Επιτέλους, εργαστείτε για την ενότητα της Ευρώπης, αντί για τη διαίρεσή της! Και ανοίξτε δρόμο για τον διάδοχό σας στην καγκελαρία!»
Η καγκελάριος πιέζεται να πετύχει μια συμφωνία που θα επιτρέψει στους βαυαρούς συμμάχους της, τους Χριστιανοκοινωνιστές, να πιστέψουν ότι νίκησαν. Κατά την άποψή της, όμως, το κυρίαρχο πρόβλημα σήμερα δεν είναι η προσφυγική πολιτική της χώρας της, αλλά η ίδια η επιβίωση της ΕΕ. «Η Ευρώπη πρέπει να παραμείνει ενωμένη», τόνισε πρόσφατα. «Σε αυτήν ιδιαίτερα την κατάσταση, που η Ευρώπη βρίσκεται σε εύθραυστη θέση, είναι σημαντικό για μένα να μη δράσει η Γερμανία μονομερώς».
Με την πίεση στη Μέρκελ να αυξάνεται, ένα μεγάλο μέρος του πολιτικοδημοσιογραφικού κατεστημένου της Γερμανίας έχει μπει στη συζήτηση. «Η συζήτηση δεν είναι για το μέλλον της καγκελαρίου, αλλά για το μέλλον της Ευρώπης», έγραψε ο διευθυντής της Handelsblatt Σβεν Αφχούπε. «Ελπίζω η Μέρκελ να παραμείνει καγκελάριος», τόνισε ο πρώην ηγέτης των Σοσιαλδημοκρατών Ζίγκμαρ Γκάμπριελ, προειδοποιώντας για τις επιπτώσεις που θα υπάρξουν για την Ευρώπη αν η Μέρκελ χάσει την εξουσία.
Τα σχόλια αυτά δείχνουν την πεποίθηση της πολιτικής ελίτ του Βερολίνου ότι μόνο η Μέρκελ, και όχι οι δημοκρατικοί θεσμοί της Ευρώπης, μπορεί να προφυλάξει την Ευρώπη. Οποια άποψη όμως κι αν έχει κανείς για την καγκελάριο και τα κίνητρά της, είναι δύσκολο να αμφισβητήσει ότι εκείνη δίχασε την Ευρώπη. Αρκεί να εξετάσει τις δύο μεγάλες προκλήσεις που αντιμετώπισε ως καγκελάριος: την κρίση της ευρωζώνης και την προσφυγική κρίση.
«Η στάση της σε αυτά τα δύο ζητήματα ενόχλησε πολλούς ευρωπαίους συμμάχους της τους οποίους τώρα έχει ανάγκη», λέει ο Τίμο Λοχότσκι από το German Marshall Fund. «Και τα άλυτα ζητήματα στο εσωτερικό του κόμματός της για το προσφυγικό απομάκρυναν τη συντηρητική του πτέρυγα, και ιδιαίτερα τους Χριστιανοκοινωνιστές.»
Η επιμονή του Βερολίνου να επιβάλουν η Ελλάδα και άλλες χώρες με οικονομικά προβλήματα λιτότητα τους πληθυσμούς τους – όποια κι αν είναι τα μακροπρόθεσμα πλεονεκτήματα αυτής της πολιτικής – όξυνε την οικονομική διαίρεση στο εσωτερικό της ευρωζώνης και προκάλεσε γενικευμένη δυσαρέσκεια για τη γερμανική οικονομική ισχύ.
Αν η ευρωκρίση κλόνισε την ήπειρο, η προσφυγική κρίση άνοιξε ένα χάσμα. Αυτή τη φορά, η Γερμανία δεν πρόσφερε βοήθεια, αλλά ζητούσε. Και η απάντηση από μεγάλο μέρος της Ευρώπης ήταν αρνητική. Καθώς τα δικά τους προσφυγικά προβλήματα είχαν αγνοηθεί για χρόνια από το Βερολίνο, η Ισπανία και η Ιταλία δεν είχαν καμιά διάθεση να σώσουν τη Μέρκελ. Και στην ανατολική Ευρώπη, χώρες με μικρή εμπειρία στη μετανάστευση ή το ισλάμ αναρωτιούνται γιατί να πρέπει να θυσιάσουν την πολιτισμική τους ομοιογένεια προκειμένου να βοηθήσουν τη γερμανίδα καγκελάριο.
Την ευθύνη για το σημερινό χάος τη φέρει η Μέρκελ, λένε οι επικριτές της, με την πολιτική που ακολούθησε το καλοκαίρι του 2015.
Αντί λοιπόν να συμβάλει στη σφυρηλάτηση της ευρωπαϊκής ενότητας, η συζήτηση που έχει ξεκινήσει τροφοδοτεί τις ταυτοτικές ανησυχίες σε χώρες όπως η Ουγγαρία, η Αυστρία και η Ιταλία. Στη διάρκεια του δημοψηφίσματος για το Brexit, το 2016, οι υπέρμαχοι της εξόδου από την Ευρώπη χρησιμοποίησαν εικόνες προσφύγων που κατευθύνονταν προς τη Γερμανία ως απόδειξη ότι όλα έχουν πάρει λάθος δρόμο στην Ευρώπη.
Αυτό που προβληματίζει πολλούς παρατηρητές είναι ότι η αντίδραση της Μέρκελ σε όλα αυτά ήταν μέχρι τώρα η απάθεια. Στη διάρκεια της ευρωκρίσης, η καγκελάριος έλεγε πως όταν θα επέστρεφε η σταθερότητα θα υιοθετούσε μια πολύ πιο ριζοσπαστική προσέγγιση για την ευρωζώνη. Όταν λοιπόν εξελέγη πρόεδρος της Γαλλίας ο Μακρόν, πολλοί περίμεναν ότι η Γερμανία θα έκανε υποχωρήσεις στο όνομα της ενότητας. Όμως η Μέρκελ περίμενε ένα χρόνο. Κι αυτό που πρόσφερε στο τέλος ήταν μια αόριστη υπόσχεση για μια «δημοσιονομική δυνατότητα» μερικών δισεκατομμυρίων ευρώ.
Το ίδιο άτολμη ήταν και η στάση της στο προσφυγικό. Ακόμη λοιπόν κι αν κερδίσει τη μάχη με τους βαυαρούς συμμάχους της, ο πόλεμος για την προσφυγική της πολιτική, και εν τέλει το πολιτικό της μέλλον, θα συνεχιστεί.