Τρεις διαφορετικοί μηχανισμοί «εποπτείας» της ελληνικής οικονομίας θα λειτουργούν παράλληλα από τις 20 Αυγούστου και μετά. Για τα πρώτα χρόνια -κατά πάσα πιθανότητα έως και το 2022 οπότε η Ελλάδα έχει δεσμευτεί να παράγει πρωτογενή πλεονάσματα 3,5% του ΑΕΠ- η εποπτεία θα είναι ενισχυμένη και θα προβλέπονται ακόμη και τριμηνιαίες επιθεωρήσεις, ενώ όσο θα περνάνε τα χρόνια και θα τηρούνται οι δεσμεύσεις από ελληνικής πλευράς -τόσο σε επίπεδο δημοσιονομικών στόχων όσο και σε επίπεδο προώθησης των μεταρρυθμίσεων- το πλαίσιο θα γίνεται και πιο «χαλαρό».
Η τριπλή εποπτεία θα ασκείται από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, από τον Ευρωπαϊκό Μηχανισμό Σταθερότητας και -εκτός απροόπτου- από το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο. Μέχρι το κρίσιμο Eurogroup της Πέμπτης θα έχουν καθοριστεί όλες οι λεπτομέρειες. Οι διαπραγματεύσεις συνεχίζονται σε τεχνικό αλλά και σε πολιτικό επίπεδο, καθώς η τελική απόφαση πρέπει να εξυπηρετεί όλες τις πλευρές:
- Την πλευρά των δανειστών, η οποία θέλει να διασφαλίσει ότι δεν θα υπάρχει ούτε από τη σημερινή ούτε από τις επόμενες κυβερνήσεις «πισωγύρισμα» όσον αφορά την άσκηση της δημοσιονομικής πολιτικής, αλλά και την προώθηση των μεταρρυθμίσεων. «Η μεταπρογραμματική εποπτεία αφορά τον έλεγχο ότι οι παλαιότερες δεσμεύσεις θα τηρούνται και ότι επιπλέον δεν θα υπάρχουν πισωγυρίσματα σε σημαντικές μεταρρυθμίσεις, οι οποίες είναι απαραίτητες για να φέρουν την Ελλάδα πίσω στο μονοπάτι της ολοένα και υψηλότερης ανάπτυξης» δήλωνε προ ημερών ο επικεφαλής του ESM Kλάους Ρέγκλινγκ κατά την πολυήμερη επίσκεψή του στην Ελλάδα.
- Την πλευρά της ελληνικής κυβέρνησης, η οποία θέλει ένα πλαίσιο εποπτείας που δεν θα παραπέμπει καθόλου σε μνημόνιο. Για να συμβεί αυτό θα πρέπει να είναι ξεκάθαρο ότι η κυβέρνηση θα έχει τον πρώτο λόγο στην άσκηση της οικονομικής πολιτικής, θα μπορεί να αποφασίσει για συγκεκριμένα μέτρα και απλώς θα «συζητά» με τους δανειστές το ενδεχόμενο αυτά τα μέτρα να επιδράσουν αρνητικά στην ανάπτυξη ή στις δημοσιονομικές επιδόσεις της χώρας.
Μέχρι την Πέμπτη θα πρέπει να έχουν οριστικοποιηθεί οι λεπτομέρειες της εποπτείας κυρίως από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, η οποία αναμένεται να έχει και τον κεντρικό ρόλο. Το πλαίσιο θα «πατήσει» στο ευρωπαϊκό εξάμηνο και στα όσα προβλέπονται για τη μεταπρογραμματική παρακολούθηση των χωρών, αλλά στην περίπτωση της Ελλάδας αναμένεται να υπάρχουν πιο εξειδικευμένες διαδικασίες, λόγω του ότι η χώρα -σε αντίθεση με τις υπόλοιπες που βγήκαν από πρόγραμμα- ζητά επιπλέον ρύθμιση του χρέους. Το ενδιαφέρον εστιάζεται:
1. Στο τι θα προβλέπεται σε περίπτωση μη υλοποίησης των δημοσιονομικών στόχων από ελληνικής πλευράς. Ήδη έχει αποφασιστεί ότι τα κέρδη από τη διακράτηση ελληνικών ομολόγων ύψους 4 δισ. ευρώ θα επιστρέφονται στην Ελλάδα μόνο αν τηρούνται οι δημοσιονομικοί στόχοι. Μένει να φανεί αν αυτό θα είναι το μόνο μέτρο που θα συνδεθεί με την υλοποίηση των δεσμεύσεων ή αν θα υπάρχουν και άλλα.
2. Στο τι θα ισχύει σε περίπτωση παραγωγής υπερπλεονασμάτων. Δηλαδή στο αν η ελληνική πλευρά θα μπορεί να αποφασίζει εξ ολοκλήρου για τη διάθεση του επιπλέον ποσού ή αν (και σε ποιο βαθμό) θα έχουν λόγο οι δανειστές.
3. Στο αν θα μπορούν να ανατραπούν συμφωνημένες μεταρρυθμίσεις (όπως π.χ. η κατάργηση της προσωπικής διαφοράς στις συντάξεις), κάτι για το οποίο Ευρωπαίοι αξιωματούχοι εμφανίζονται ήδη αρνητικοί.
Η πορεία της ελληνικής οικονομίας θα παρακολουθείται διπλά (ή και τριπλά αν συνυπολογστεί και η παρακολούθηση του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου). Οι μηχανισμοί παρακολούθησης θα είναι οι εξής:
1. Η παρακολούθηση από τον Ευρωπαϊκό Μηχανισμό Σταθερότητας, ο οποίος αποτελεί αυτή τη στιγμή τον μεγαλύτερο δανειστή της Ελλάδας. Ο μηχανισμός του ESM (καλείται Early Warning System ή Σύστημα Έγκαιρης Προειδοποίησης) διαρκεί -όπως ξεκαθάρισε άλλωστε και ο διευθύνων σύμβουλος του μηχανισμού Κλάους Ρέγκλινγκ- μέχρι την πλήρη αποπληρωμή του προγράμματος. Οι έλεγχοι θα γίνονται ανά εξάμηνο και θα διαρκέσουν μέχρι να αποπληρωθεί και το τελευταίο ευρώ στον ESM. Με τα σημερινά δεδομένα, το δάνειο του Ευρωπαϊκού Ταμείου Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας (EFSF) λήγει το 2056 (σ.σ.: είναι 130,911 δισ. ευρώ), ενώ οι εκταμιεύσεις που έχουν γίνει από τον ESM μέχρι στιγμής (44,874 δισ. ευρώ μαζί με το 1 δισ. ευρώ που εγκρίθηκε την περασμένη Πέμπτη) θα πρέπει να αποπληρωθούν μέχρι το 2060. Αν αποφασιστεί επιμήκυνση του δανείου του EFSF για μετά το 2060, προφανώς θα παραταθεί ανάλογα και η περίοδος επιτήρησης της ελληνικής οικονομίας βάσει του Συστήματος Έγκαιρης Προειδοποίησης.
2. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει τον δικό της μηχανισμό παρακολούθησης, ενώ οι διαδικασίες θα είναι διαφορετικές ανάλογα με την περίοδο. Κατά τα πρώτα χρόνια της μεταμνημονιακής περιόδου -πιθανότατα μέχρι και το τέλος του 2022, οπότε και πρέπει η Ελλάδα θα εμφανίσει τα υψηλή πρωτογενή πλεονάσματα του 3,5% του ΑΕΠ- αναμένεται να εφαρμοστεί η διαδικασία της «αυξημένης εποπτείας». Εκτός απροόπτου η διαδικασία αυξημένης εποπτείας θα προβλέπει τριμηνιαίες επιθεωρήσεις της πορείας της ελληνικής οικονομίας. Η περίοδος κατά την οποία θα διαρκέσουν οι τριμηνιαίοι έλεγχοι δεν έχει «κλειδώσει», αλλά αναμένεται να είναι για τουλάχιστον τέσσερα χρόνια, δηλαδή μέχρι και το 2022.
3. Το ΔNT έχει επίσης τον δικό του μηχανισμό παρακολούθησης (post surveillance program), ο οποίος διαρκεί μέχρι να αποπληρωθούν όλες οι δόσεις που εκκρεμούν. Υπενθυμίζεται ότι οι οφειλές της Ελλάδας προς το Ταμείο ανέρχονται αυτή τη στιγμή στα 10,441 δισ. ευρώ, ενώ το πρόγραμμα αποπληρωμών έχει ως εξής:
- 1,138 δισ. ευρώ πρέπει να καταβληθεί μέσα στο 2018
- 1,968 δισ. ευρώ πρέπει να δοθεί το 2019
- Το 2020 λήγει δόση 1,969 δισ. ευρώ
- Το 2021 πρέπει να πληρωθεί επιπλέον 1,969 δισ. ευρώ
- Το 2023 θα πρέπει να επιστραφεί ποσό της τάξεως του 1,284 δισ. ευρώ, ενώ η τελευταία πληρωμή είναι μικρή, της τάξεως των 278 εκατ. ευρώ, και πρέπει να γίνει στις αρχές του 2024.
Δεδομένου ότι όλα τα ενδεχόμενα σχετικά με τη στάση του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου παραμένουν ανοικτά, αντίστοιχα ανοικτό είναι και το θέμα του ποια θα είναι η μεταμνημονιακή σχέση Ελλάδας και ΔΝΤ. Τα σενάρια που υπάρχουν αυτή τη στιγμή πάνω στο τραπέζι είναι τρία:
1. Να γίνει η «έκπληξη» και να αποφασιστεί η ενεργοποίηση του προγράμματος που έχει εγκρίνει κατ’ αρχήν το ΔΝΤ για την Ελλάδα. Αυτό το πρόγραμμα μπορεί να ενεργοποιηθεί μόνο αν υπάρξει ρύθμιση για το ελληνικό χρέος που θα το χαρακτηρίσει ως βιώσιμο με βάση τα δεδομένα του ΔΝΤ. Αυτό θα σημαίνει ότι θα εκταμιευτεί περίπου 1,6 δισ. ευρώ για την Ελλάδα. Το πρόγραμμα ναι μεν θα εκπνεύσει στις 20 Αυγούστου (δηλαδή θα διαρκέσει για μόλις μερικές εβδομάδες), αλλά από την άλλη η Ελλάδα θα παραμείνει «δεμένη» με το ΔΝΤ μέχρι να αποπληρώσει και τις υφιστάμενες οφειλές αλλά και το ποσό του 1,6 δισ. ευρώ. Πάντως, με τα δεδομένα που υπάρχουν αυτή τη στιγμή, δεν φαίνεται να προχωράει η εκταμίευση του συγκεκριμένου ποσού.
2. Να μην υπάρξει ενεργοποίηση του προγράμματος και να ενεργοποιηθεί η διαδικασία της «μετα-προγραμματικής» παρακολούθησης όπως περιγράφεται από το καθεστώς του ΔΝΤ. Αυτή η διαδικασία θα ισχύσει για όσο χρονικό διάστημα θα παραμένουν ανεξόφλητες δόσεις προς το ΔΝΤ. Αυτό το στοιχείο είναι ιδιαίτερα σημαντικό, καθώς είναι ανοικτή η συζήτηση να αξιοποιηθούν πόροι από τον ESM (και συγκεκριμένα από το ποσό του δανείου που θα παραμείνει αδιάθετο μετά και την εκταμίευση της τελευταίας δόσης) προκειμένου να αποπληρωθεί πρόωρα η οφειλή προς το Ταμείο. Το πιθανότερο σενάριο αυτή τη στιγμή είναι ότι θα γίνει μερική αποπληρωμή του δανείου του ΔΝΤ ώστε και η Ελλάδα να επωφεληθεί από τη μείωση των επιτοκίων (σ.σ.: το χρήμα από του ΔΝΤ είναι πιο ακριβό από το χρήμα που δίνει ο ESM), αλλά και να παραμείνουν κάποιες ανεξόφλητες δόσεις ώστε το Ταμείο να διατηρήσει την παρουσία του στην Ελλάδα.
3. Το 3ο σενάριο είναι να αποπληρωθούν και τα 10,44 δισ. ευρώ προς το ΔΝΤ, κάτι που σημαίνει ότι η Ελλάδα θα συνδέεται στο εξής με το Ταμείο μόνο ως μέλος του. Αυτό είναι και το λιγότερο πιθανό σενάριο να επιβεβαιωθεί.
1 ΕΥΡΩΠΑΪΚΟΣ ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΣ ΣΤΑΘΕΡΟΤΗΤΑΣ
Ο ESM αποτελεί αυτή τη στιγμή τον μεγαλύτερο δανειστή της Ελλάδας. Ο μηχανισμός του (καλείται Early Warning System ή Σύστημα Έγκαιρης Προειδοποίησης) διαρκεί -όπως ξεκαθάρισε άλλωστε και ο διευθύνων σύμβουλος του μηχανισμού Κλάους Ρέγκλινγκ- μέχρι την πλήρη αποπληρωμή του προγράμματος. Οι έλεγχοι θα γίνονται ανά εξάμηνο και θα διαρκέσουν μέχρι να αποπληρωθεί και το τελευταίο ευρώ στον ESM. Με τα σημερινά δεδομένα, το δάνειο του Ευρωπαϊκού Ταμείου Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας (EFSF) λήγει το 2056 (σ.σ.: είναι 130,911 δισ. ευρώ), ενώ οι εκταμιεύσεις που έχουν γίνει από τον ESM μέχρι στιγμής (44,874 δισ. ευρώ μαζί με το 1 δισ. ευρώ που εγκρίθηκε την περασμένη Πέμπτη) θα πρέπει να αποπληρωθούν μέχρι το 2060. Αν αποφασιστεί επιμήκυνση του δανείου του EFSF για μετά το 2060, προφανώς θα παραταθεί ανάλογα και η περίοδος επιτήρησης της ελληνικής οικονομίας βάσει του Συστήματος Έγκαιρης Προειδοποίησης.
2 ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ
Η Κομισιόν έχει τον δικό της μηχανισμό παρακολούθησης, ενώ οι διαδικασίες θα είναι διαφορετικές ανάλογα με την περίοδο. Κατά τα πρώτα χρόνια της μεταμνημονιακής περιόδου -πιθανότατα μέχρι το 2022 οπότε και πρέπει η Ελλάδα να εμφανίσει υψηλή πρωτογενή πλεονάσματα 3,5% του ΑΕΠ- αναμένεται να εφαρμοστεί η διαδικασία της «αυξημένης εποπτείας», που θα προβλέπει τριμηνιαίες επιθεωρήσεις της πορείας της ελληνικής οικονομίας. Όσο θα περνάνε τα χρόνια και θα τηρούνται οι δεσμεύσεις από ελληνικής πλευράς -τόσο σε επίπεδο δημοσιονομικών στόχων όσο και σε επίπεδο προώθησης των μεταρρυθμίσεων- το πλαίσιο θα γίνεται και πιο «χαλαρό».
3 ΔΙΕΘΝΕΣ ΝΟΜΙΣΜΑΤΙΚΟ ΤΑΜΕΙΟ
Το ΔΝΤ έχει επίσης τον δικό του μηχανισμό παρακολούθησης (Post Surveillance Program), μέχρι να αποπληρωθούν όλες οι δόσεις που εκκρεμούν. Oι οφειλές της Ελλάδας προς το Ταμείο ανέρχονται αυτή τη στιγμή στα 10,441 δισ. ευρώ. Το 1,138 δισ. ευρώ πρέπει να καταβληθεί μέσα στο 2018, το 2019, 2020 και 2021 λήγουν δόσεις περίπου 1,9 δισ. τον χρόνο, το 2023 θα πρέπει να αποπληρωθεί ποσό της τάξεως του 1,3 δισ., ενώ η τελευταία πληρωμή είναι της τάξεως των 278 εκατ., στις αρχές του 2024. Δεδομένου ότι όλα τα ενδεχόμενα σχετικά με τη στάση του ΔNT παραμένουν ανοικτά, αντίστοιχα ανοικτό είναι και το θέμα του ποια θα είναι η μεταμνημονιακή σχέση Ελλάδας και ΔΝΤ.