Ας ξεκινήσουμε χωρίς δημοσιογραφικά εμπνευσμένους προλόγους και καλολογικά στοιχεία: όσο ο κόσμος πληθυσμιακά θα μεγαλώνει, η Ελλάδα θα μικραίνει. Μέχρι του σημείου να μείνει η μισή μόλις συμπληρωθεί ο αιώνας που διανύουμε…
Αυτή η άκρως δυσοίωνη πρόβλεψη δεν έρχεται από κάποια ακραία πηγή, με σαφές ιδεολογικό πρόσημο, απ’ αυτές που συχνά-πυκνά κάνουν τέτοιου είδους κινδυνολογικές αναλύσεις.
Την έκανε το Τμήμα Πληθυσμού (Population Division) του ΟΗΕ. Δεκάδες, εκατοντάδες επιστήμονες της στατιστικής ενσωματώνουν διάφορα στοιχεία, τρέχουν μαθηματικά μοντέλα και παρουσιάζουν μελέτες για το πώς θα είναι ο κόσμος από πλευράς πληθυσμού στο άμεσο και το απώτερο μέλλον.
Η τελευταία αναθεώρηση των πληθυσμιακών στοιχείων δόθηκε στη δημοσιότητα πριν λίγες ημέρες με τον απλό τίτλο 2022: World Population Prospects (Προοπτικές Παγκόσμιου Πληθυσμού 2022).
Σύμφωνα με τα στοιχεία, μέσα στην επόμενη εβδομάδα ο πληθυσμός της ανθρωπότητας θα ξεπεράσει για πρώτη φορά στην ιστορία τα 8 δισεκατομμύρια.
Υπάρχουν, όμως, και ακριβείς εκτιμήσεις όσον αφορά τον πληθυσμό κάθε κράτους και αυτόνομης περιοχής του πλανήτη μέχρι το 2100.
Σύμφωνα με το σενάριο «μέτριας μεταβλητής», εκείνη τη χρονιά ο πληθυσμός της Ελλάδας εκτιμάται ότι θα είναι 6.403.000 κάτοικοι.
Πριν βιαστείτε να διαμαρτυρηθείτε, μάθετε ότι υπάρχει και «χαμηλής μεταβλητής» σενάριο, το οποίο εκτιμά τον πληθυσμό της χώρας μας στις 4.351.000 ψυχές.
Η Ελλάδα, φυσικά, δεν είναι αποκομμένη από την υπόλοιπη «προηγμένη» Ευρώπη, η οποία συνεχώς γερνάει και μειώνεται πληθυσμιακά, σε αντίθεση με τα κράτη της Ασίας και (κυρίως) της Αφρικής, όπου ο πληθυσμός αυξάνεται ραγδαία και ανεξέλεγκτα.
Από εκεί, όμως, μέχρι το να έχουμε μείνει μισοί σε 80 χρόνια από τώρα υπάρχει κάποια διαφορά, δε νομίζετε;
Ο πληθυσμός της Ελλάδας γερνάει
Το «καμπανάκι» για τον ελληνικό πληθυσμό έχει χτυπήσει κι εγχώρια, με βάση τους πραγματικούς αριθμούς κι όχι εκτιμήσεις. Στις δύο τελευταίες απογραφές τα στοιχεία που καταγράφηκαν δείχνουν μείωση του πληθυσμού. Από τους 10.964.020 κατοίκους του 2001 περάσαμε στους 10.815.197 του 2011 και πριν λίγο καιρό ανακοινώθηκαν 10.432.481 κάτοικοι της Ελλάδας στην απογραφή του 2021.
Η δραστική μείωση κατά σχεδόν 400.000 ψυχές αποδόθηκε εν μέρει στην απροθυμία πολλών να απογραφούν (με βάση και την περιρρέουσα ατμόσφαιρα της εποχής) κι αυτό οδήγησε ακόμα και στελέχη της Ελληνικής Στατιστικής Αρχής να υπονοούν ότι ο πραγματικός πληθυσμός είναι μεγαλύτερος.
Αν ισχύει κάτι τέτοιο, τα πληθυσμιακά δεδομένα δείχνουν περισσότερο σταθεροποίηση και ελαφρότατη μείωση, παρά καταβαράθρωση του πληθυσμού μας.
Είναι πράγματι έτσι;
Το εξειδικευμένο τμήμα έρευνας του πληθυσμού του ΟΗΕ (Population Division) είναι μέρος του μεγαλύτερου Τμήματος Οικονομικών και Κοινωνικών Υποθέσεων (Department of Economic and Social Affairs).
Προφανώς λαμβάνει υπ’ όψιν του τα πραγματικά στοιχεία, γι’ αυτό και πιέζει, όσο μπορεί, όλες τις χώρες να προχωρούν σε όσο το δυνατόν πιο ακριβείς απογραφές, κάτι όχι τόσο απλό. Οι εκτιμήσεις, όμως, για το μέλλον προκύπτουν όχι μόνο από κάποια απλά στοιχεία, όπως οι τάσεις, η φυσική αύξηση, ο αριθμός γεννήσεων/θανάτων και η μετανάστευση.
Ούτε λίγο, ούτε πολύ, ο αλγόριθμος από τον οποίο προκύπτουν αυτά τα εφιαλτικά για την Ελλάδα νούμερα βασίζεται σε 61 (!) διαφορετικούς δείκτες. Αυτοί οι δείκτες χωρίζονται σε επτά μεγάλες κατηγορίες:
Δεδομένα πληθυσμού (π.χ. μέση ηλικία του πληθυσμού, γυναικείος πληθυσμός σε αναπαραγωγική ηλικία 15-49 ετών κτλ.).
Γονιμότητα (π.χ. αναλογία φύλου γεννημένων παιδιών, γονιμότητα ανά μητέρα κτλ.).
Θνησιμότητα (π.χ. πιθανότητα θανάτου ανθρώπων ηλικίας 15-50 ετών, προσδόκιμο ζωής κατά τη γέννηση κτλ.)
Παιδική θνησιμότητα (ανά φύλο και ανά ηλικία από 1 ως 5 έτη).
Διεθνής μετανάστευση (πόσους μετανάστες δέχεται η χώρα και πόσοι κάτοικοί της μεταναστεύουν).
Οικογενειακός προγραμματισμός (π.χ. ποσοστό χρήσης αντισυλληπτικών μεθόδων κτλ.).
Οικογενειακή κατάσταση (π.χ. αριθμός γάμων και διαζυγίων, ποσοστό παιδιών εκτός γάμων κτλ.).
Όπως καταλαβαίνει κανείς, ελάχιστα πράγματα δεν έχουν προβλεφθεί να συμπεριληφθούν σ’ αυτό το μαθηματικό μοντέλο. Δεν πρόκειται, λοιπόν, για μπακαλίστικους υπολογισμούς, αλλά για επιστημονική έρευνα.
Με όλους τους αστερίσκους, βέβαια, που πάντα μπαίνουν σε τέτοιες έρευνες. Πρώτοι οι επιστήμονες ξεκαθαρίζουν ότι τα μαθηματικά μοντέλα βασίζονται σε στοιχεία, αλλά δεν μπορούν να προβλέψουν το μέλλον. Κι όσο πιο πολύ απέχει χρονικά μια πρόβλεψη από το τελευταίο καταγεγραμμένο έτος με στοιχεία, τόσο πιο επισφαλής είναι.
Έτος καμπής το 2005, μείωση στη συνέχεια
Επειδή οι προβλέψεις βασίζονται σε στοιχεία του παρελθόντος, έχει σημασία να παραθέσουμε κάποια στοιχεία, έτσι όπως τα κατέγραψαν οι επιστήμονες του ΟΗΕ. Από το 1951 και μετά, όταν και άρχισαν να καταγράφονται στοιχεία για όλες τις χώρες-μέλη του Οργανισμού, ο πληθυσμός της Ελλάδας ανά πενταετία ήταν ως εξής:
1951 7.718.000
1956 8.193.000
1961 8.515.000
1966 8.522.000
1971 8.558.000
1976 8.845.000
1981 9.364.000
1986 9.889.000
1991 10.347.000
1996 10.767.000
2001 11.057.000
2006 11.111.000
2011 11.022.000
2016 10.777.000
2021 10.481.000
Η χρονιά όπου ο πληθυσμός της Ελλάδας έσπασε το φράγμα των 10 εκατομμυρίων ήταν το 1988 (10.074.000).
Ως το απόλυτο σημείο καμπής εμφανίζεται το 2005, όπου ο πληθυσμός έφτασε στη μεγαλύτερη τιμή του (11.116.000). Από εκείνον τον χρόνο και μετά καταγράφεται μείωση, η οποία παίρνει ολοένα και μεγαλύτερες τιμές. Για παράδειγμα, τον αμέσως επόμενο χρόνο (2006) ο πληθυσμός εμφανίζεται να μειώνεται μόλις κατά 5.000. Την χρονιά από το 2020 ως το 2021 ο ελληνικός πληθυσμός μειώθηκε κατά 62.000 άνδρες και γυναίκες.
Το συμπέρασμα είναι αδιαμφισβήτητο: Ως κράτος, η Ελλάδα βιώνει ήδη μείωση του πληθυσμού της και αυτό αναμένεται να ενταθεί τα επόμενα χρόνια. Το μέγεθος του προβλήματος και το ποιο από τα τρία σενάρια θα επιβεβαιωθεί τελικά εξαρτάται και από κυβερνητικές επιλογές, αλλά και από γεγονότα τα οποία για την ώρα είναι αδύνατο να προβλεφθούν.