Δεύτερη μεγαλύτερη περίοδος νηστείας μετά την Μεγάλη Τεσσαρακοστή είναι η νηστεία των Χριστουγέννων, γνωστή στη γλώσσα του ορθόδοξου λαού μας και ως σαρανταήμερο.
Πότε αρχίζει
Αρχίζει την 15η Νοεμβρίου και λήγει την 24η Δεκεμβρίου.
Πώς γίνεται
Η νηστεία του Σαρανταημέρου των Χριστουγέννων γίνεται ως εξής:
Ἀπό 15 έως 21 Νοεμβρίου:
Kατάλυσις ελαίου, εκτός Τετάρτης και Παρασκευής.
Την 21 Νοεμβρίου, εορτή των Εισοδίων της Θεοτόκου:
Kατάλυσις ιχθύος.
Από 21 Νοεμβρίου έως 17 Δεκεμβρίου:
Τα Σάββατα και τις Κυριακές κατάλυσις ιχθύος.
Δευτέρα, Τρίτη και Πέμπτη κατάλυσις ελαίου.
Τις Τετάρτες και τις Παρασκευές χωρίς λάδι, εκτός αν συμπέσουν γιορτές.
Από 18 έως 23 Δεκεμβρίου:
Kατάλυσις ελαίου, εκτός Τετάρτης και Παρασκευής.
Λίγα Ιστορικά στοιχεία
Μέχρι τα μέσα του τέταρτου αιώνα, η Ανατολική Εκκλησία γιόρταζε μαζί και τη γέννηση και τη βάπτιση του Χριστού, τα Επιφάνεια, την ίδια ήμερα, στις 6 Ιανουαρίου. Τα Χριστούγεννα ως ξεχωριστή γιορτή, εορταζομένη στις 25 Δεκεμβρίου έφτασε στην Ανατολή από τη Δύση γύρω στα τέλη του ίδιου αιώνα.
Με τη διαίρεση της άλλοτε ενιαίας γιορτής και την καθιέρωση τριών ξεχωριστών, της Γέννησης την 25η Δεκεμβρίου, της Περιτομής την 1η και της Βάπτισης την 6η Ιανουαρίου, διαμορφώθηκε και το λεγόμενο Δωδεκαήμερο, δηλαδή το γιορτινό χρονικό διάστημα από τις 25 Δεκεμβρίου ως τις 6 Ιανουαρίου. Έτσι διασώθηκε κατά κάποιο τρόπο η αρχαία ενότητα των δύο μεγάλων γιορτών, αυτή της Γέννησης και της Βάπτισης του Κυρίου.
Πώς ξεκίνησε
Ή μεγάλη σημασία που απέκτησε με την πάροδο του χρόνου στη συνείδηση της Εκκλησίας η νέα γιορτή των Χριστουγέννων και η ευλάβεια των πιστών και ιδιαίτερα των μοναχών, δημιούργησαν τις προϋποθέσεις για την καθιέρωση και της προ των Χριστουγέννων νηστείας. Σ’ αυτό ασφαλώς επέδρασε και η διαμορφωμένη από τότε τεσσαρακονθήμερη νηστεία της Μεγάλης Τεσσαρακοστής, που προηγείται του Πάσχα.
Όπως η γιορτή έτσι και η νηστεία, ως προετοιμασία για την υποδοχή των γενεθλίων του Χριστού, εμφανίστηκε αρχικά στη Δύση, όπου η νηστεία αυτή ονομαζόταν Τεσσαρακοστή «του άγιου Μαρτίνου» επειδή άρχιζε από την γιορτή αυτού του άγιου της Δυτικής Εκκλησίας. Το ίδιο έγινε και σ’ εμάς, όπου πολλοί τη νηστεία των Χριστουγέννων ονομάζουν «του άγιου Φιλίππου» επειδή προφανώς αρχίζει την επομένη της μνήμης του Αποστόλου.
Οι πρώτες ιστορικές μαρτυρίες, που έχουμε για τη νηστεία προ των Χριστουγέννων, ανάγονται για τη Δύση στον πέμπτο και για την Ανατολή στον έκτο αιώνα.
Ή νηστεία στην αρχή, όπως φαίνεται, ήταν μικρής διάρκειας. Πιθανότατα ξεκίνησε σαν επταήμερη, όμως υπό την επίδραση της νηστείας της Μεγάλης Τεσσαρακοστής έγινε και αυτή σαράντα ήμερες, χωρίς να γίνει τόσο αυστηρή όσο αυτή του Πάσχα.