Τα θλιβερά γεγονότα τα οποία συνέβηκαν στη Λευκωσία και στην υπόλοιπη Κύπρο κατά τον Οκτώβριο του 1931 έμειναν γνωστά στην Ιστορία μας ως τα οκτωβριανά κι αποτελούν μία από τις μελανότερες, αλλά και τις πιο ενδιαφέρουσες σελίδας της μακροχρόνιας Ιστορίας μας.
Τα γεγονότα αυτά ήταν συνέχεια των προσπαθειών που κατέβαλλαν οι Έλληνες κάτοικοι της Κύπρου για απελευθέρωση της νήσου και ένωσή της με τη μητέρα Ελλάδα, εκμεταλλευόμενοι κάθε ευκαιρία που παρουσιαζόταν από την πρώτη μέρα της κατοχής της νήσου από τους Άγγλους.
Τα θλιβερά γεγονότα της 21η Οκτωβρίου 1931 εξελίχθηκαν ως εξής: Το απόγευμα της ημέρας αυτής πλήθη λαού συγκεντρώθηκαν στην εμπορική λέσχη Λευκωσίας, (στο τέρμα της οδού Λήδρας), για το εθνικό θέμα και για να διαμαρτυρηθούν για την αντιλαϊκή και ανθελληνική πολιτική της Κυβέρνησης. Στα πλήθη μίλησε πρώτος ο δικηγόρος κ. Κλυτίδης, ο οποίος ανέλυσε την επικρατούσα τότε κατάσταση. Τελευταίος έλαβε το λόγο ο διάκονος Διονύσιος Κυκκώτης, ο οποίος, αφού ύψωσε Ελληνική σημαία, κάλεσε τους συγκεντρωθέντες να ορκιστούν, στο όνομα της Αγίας Τριάδας, πειθαρχία και πίστη προς την πατρίδα. Ακολούθως τα πλήθη υπό τους ήχους των καμπάνων και ψάλλοντες τον εθνικό ύμνο κατευθύνθηκαν προς το Κυβερνείο.
Όταν έφθασαν στο προαύλιό του ύψωσαν κι εκεί Ελληνική σημαία κι άρχισαν να ζητωκραυγάζουν υπέρ της ενώσεως. Παρουσιάστηκε τότε ο γραμματέας του Κυβερνήτη, ο οποίος ανακοίνωσε προς τους διαδηλωτές πως ο Κυβερνήτης θα δεχόταν τριμελή αντιπροσωπία τους, αν αυτοί διαλύονταν πρώτα ήσυχα. Τα συγκεντρωθέντα, όμως, πλήθη αρνήθηκαν να διαλυθούν. Στο μεταξύ κατέφθασαν εκεί και ένοπλοι αστυνομικοί, η εμφάνιση των οποίων εξώθησε τους διαμαρτυρόμενους να προβούν σε βίαιες εκδηλώσεις και ν' αρχίσουν να βάζουν φωτιές σε αυτοκίνητα και στο τότε ξύλινο κτίριο του Κυβερνείου. Τότε εξήλθε του κτιρίου ο Άγγλος διοικητής Λευκωσίας, ο οποίος κάλεσε τα πλήθη να διαλυθούν. Στην άρνηση τους έδωσε διαταγή στους αστυνομικούς να ανοίξουν πυρ.
Από τους πυροβολισμούς πληγώθηκαν σοβαρά 15 διαδηλωτές, οι οποίοι μεταφέρθηκαν στο Νοσοκομείο. Από αυτούς ο εξ Αγίου Θεόδωρου (Αγρού) 18ετής Ονούφριος Αποστόλου Κληρίδης υπέκυψε στα τραύματα του. Η ταφή του έγινε τη μεθεπόμενη μέρα στο παλιό κοιμητήριο Λευκωσίας. Στην κηδεία προέστη ο Αρχιεπίσκοπος Κύριλλος και παρέστη πλήθος λαού.
Με τη φωτιά οι διαδηλωτές πίστεψαν ότι μαζί με το Κυβερνείο έκαψαν και την αποικιοκρατία. Αλίμονο όμως! Οι αποικιοκράτες απάντησαν με σφοδρή βαναυσότητα και επιβολή σκληρών μέτρων, με άμεση εφαρμογή την επόμενη κιόλας μέρα:
(α) κατ΄οίκον περιορισμό από τη δύση ως την ανατολή του ηλίου, (β) απαγόρευση συγκεντρώσεων πέραν των 5 προσώπων άνευ ειδικής άδειας, (γ) απαγόρευση μεταφοράς οιουδήποτε οπλισμού, ακόμη και ροπάλων, (δ) επιβολή λογοκρισίας, (ε) και απαγόρευση της ύψωσης της Ελληνικής σημαίας, καθώς και η ανάκρουση του Εθνικού μας ύμνου κ.ά.
Στη συνέχεια η Κυβέρνηση συνέλαβε κι εξόρισε διάφορα πρόσωπα μεταξύ των οποίων το Μητροπολίτη Κιτίου Νικόδημο Μυλωνά, (στα Ιεροσόλυμα) και το Μητροπολίτη Κυρηνείας Μακάριο, (στην Αθήνα). Συνέλαβε επίσης 3 περίπου χιλιάδες πρόσωπα και άλλα από αυτά φυλάκισε, άλλα βασάνισε και άλλα εξόρισε. Επίσης κατάργησε την ελεύθερη εκλογή όλων των Αρχών και διόριζε ο ίδιος ο Κυβερνήτης τις δημοτικές και τις χωρητικές αρχές. Όταν δε το 1933 πέθανε ο τότε Αρχιεπίσκοπος Κύπρου, ο Κύριλλος ο Γ΄, η Κυβέρνηση έβγαλε διάταγμα με το οποίο απαγόρευε την εκλογή κι ενθρόνιση νέου Αρχιεπισκόπου οποιουδήποτε προσώπου που δεν θα τύγχανε της έγκρισης της! (Για το λόγο αυτό δεν προκηρύχθηκαν Αρχιεπισκοπικές εκλογές ως το 1947, οπόταν ήρθη το διάταγμα αυτό). Κι ακόμη απαγόρευσε την ίδρυση και λειτουργία κομμάτων και συντεχνιών κι επέβαλε ειδική φορολογία για να καλυφθούν οι ζημιές στο Κυβερνείο, κι όλα αυτά σε μια εποχή που η Κύπρος υπόφερε από μεγάλη ανομβρία και οικονομική δυσπραγία.
Διαδηλώσεις έγιναν και στις άλλες πόλεις και σε χωριά, σε πολλά από τα οποία οι διαδηλωτές απαίτησαν από τους Μουχτάρηδές τους να υποβάλουν τις παραιτήσεις τους και να τους παραδώσουν την επίσημη σφραγίδα του αξιώματός τους, γι' αυτό και μεταξύ των συλληφθέντων και κακοποιηθέντων περιλαμβάνονταν και πολλοί χωρικοί.
ΤΟΥ ΙΩΑΝΝΗ ΚΑΣΙΟΥΛΗ* Χημικός, συνταξιούχος, συγγραφέας-χρονικογράφος και τέως Διευθυντής του Γενικού Κρατικού Χημείου.
Ειρήσθω:Οκτωβριανά του '31
Τ Ε Τ Α Ρ Τ Η ήταν, όπως και σήμερα, η 21η Οκτωβρίου 1931. Η μεγάλη, η γαλανόλευκη και ολοκόκκινη νύκτα της αυθόρμητης, ανοργάνωτης, μεγαλειώδους, εθνικολαϊκής Εξέγερσης των Οκτωβριανών της Κύπρου εναντίον της βρετανικής αποικιοκρατίας. Γαλανόλευκη από το συσσωρευμένο αιώνες πάθος για την ελευθερία του νησιού και για την Ένωσή του με τη μητέρα Ελλάδα. Ολοκόκκινη από τις τεράστιες φλόγες της «λαμπρατζιάς», με την οποία τα εξεγερμένα άοπλα πλήθη του λαού, χωρίς αρχηγούς και καθοδηγητές, αυτοθέλητα, αυτεξούσια κι αυτενεργά, πυρπόλησαν εκείνη τη νύκτα το Κυβερνείο των Εγγλέζων στους Αγίους Ομολογητές της Λευκωσίας. «Κι ακούστε: Πολεμόχαρη, να! Η Κύπρος μάς φωνάζει / βάλε το χέρι Σου, ο Χριστός! / Χώρες, χωριά, εν’ αλάλαγμα και ο άνθρωπος και η φύση, / το κύμα, το βουνό, ο δρυμός, / φωτιά άναψε και κόρωσε στο πράο μεγαλονήσι, / όπου φωτιά, βωμός», έγραφε 29 Οκτ. 1931 στην «Εστία» των Αθηνών ο Κωστής Παλαμάς…
Κ Ι Ε Γ Ρ Α Ψ Ε η εξεγερμένη γενιά του ’31, με πεσόντες νεκρούς τον 17χρονο Ονούφριο Κληρίδη κι άλλους δεκάξι, την παρακαταθήκη. Για να την παραλάβει, σαν σκυτάλη, η ένοπλη λεβεντογενιά του ’55. Για πάντα, έκτοτε, διαρκές προσκλητήριο αγώνα λευτεριάς για κάθε επόμενη ελληνική γενιά της Κύπρου. Με τους στίχους του Γιάννη Περδίου που τραγουδώντας τους εκείνη τη νύκτα της Τετάρτης, 21ης Οκτωβρίου 1931, τα πλήθη των παππούδων μας ορμούσαν στο βρετανικό κυβερνείο: «Η Κύπρος μας που στέναζε / τόσους αιώνες σκλάβα / και μάτωναν τα χέρια της τόσα δεσμά βαριά, / απ’ την ψυχή της έχυσε την όμορφή της λάβα / κι άνοιξε δρόμο φωτεινό να ιδεί τη λευτεριά»…
Ο Φ Ε Ι Λ Ο Μ Ε Ν Η σήμερα, μνήμη και τιμή και στον εκλιπόντα τον περασμένο Σεπτέμβρη, διά βίου αγωνιστή Βία Λειβαδά. Πρωτεργάτη ακούραστο για τη μνήμη και την απόδοση των οφειλομένων τιμών στην Εξέγερση των Οκτωβριανών. Με το ομώνυμο ηρώο του '31 που ανηγέρθη εκεί κοντά στο προεδρικό μέγαρο και τ’ αποκαλυπτήριά του τέλεσε το 2007 ο τότε Π.τ.Δ. Τάσσος Παπαδόπουλος. Και το σπουδαίο βιβλίο «Η Εξέγερση του Οκτώβρη 1931» που έγραψε με τον Γιάννη Σπανό και τον Πέτρο Παπαπολυβίου το 2004. Δίπλα στο βιβλίο «Τα Οκτωβριανά» που εξέδωσε το 2002 ο Πέτρος Στυλιανού. Και την «Ανθολογία κειμένων - Η Κυπριακή Εξέγερση του 1931» των Γιώργου Χατζηκωστή, Κύπρου Χρυσάνθη και Ελευθέριου Ευγενίου του 1983.
Ε Φ Η Β Ο Σ μετείχε κι έζησε εκείνη τη νύκτα της πυρπόλησης του Κυβερνείου ο αείμνηστος Κύπρος Χρυσάνθης. Για να μάς την περιγράφει πριν από δεκαετίες πυρπολώντας ελληνοπρεπώς και τη δική μας νεότητα.