Η εξαφάνιση της ρωμαϊκής 9ης Λεγεώνας στις αρχές του 2ου αιώνα μΧ στο ομιχλώδες τοπίο της Καληδονίας στη Σκωτία, αποτελεί ένα από τα μεγαλύτερα ιστορικά μυστήρια. Η θεωρία υποστηρίζει ότι 5.000 Ρωμαίοι στρατιώτες εξολοθρεύτηκαν σε ενέδρα από τις ανυπότακτες φυλές του βρετανικού βορρά.
Η 9η Λεγεώνα μεταφέρθηκε στην Αγγλία περί το 43 μΧ και παρέμεινε εκεί μέχρι την εξαφάνιση της από τα ιστορικά αρχεία. Συμμετείχε σε πολυάριθμες εκστρατείας εναντίων διαφόρων φυλών στα πλαίσια των δύσκολων προσπαθειών για την κατάκτηση της Βρετανίας. Οι Ρωμαίοι προσπάθησαν για πάνω από 100 χρόνια να ενσωματώσουν τη Βρετανία στην αυτοκρατορία. Όσες φυλές δεν υποτάχθηκαν αντιμετώπισαν τη ρωμαϊκή πολεμική μηχανή. Στις αρχές του 1ου αιώνα μΧ οι ρωμαϊκές κτίσεις έφταναν έως τα σύνορα της σημερινής Σκωτίας.
Η τελευταία γραπτή αναφορά για την 9η βρέθηκε σε πέτρινη επιγραφή και αναφέρει τη συνδρομή της σε αναστήλωση οχυρού στο Υόρκ. Σύμφωνα με την επικρατούσα θεωρία η λεγεώνα κινήθηκε βόρεια για να καταπνίξει την εξέγερση κάποιας τοπικής φυλής. Σε άγνωστο σημείο, πιθανότητα έπεσαν σε ενέδρα με αποτέλεσμα οι 5.000 λεγεωνάριοι να χαθούν για πάντα. Λίγο αργότερα ο Αδριανός διέταξε τη κατασκευή του τείχους που φέρει το όνομά του, μήκους 120 χιλιομέτρων για να οριοθετήσει τα βόρεια σύνορα της αυτοκρατορίας και να κρατήσει έξω τις ανυπότακτες φυλές της Σκωτίας.
Η τελευταία αναφορά στην 9η λεγεώνα που βρέθηκε στο Υόρκ. Η επιγραφή αναφέρει: «Ο καίσαρας Τραϊανός Άυγουστος, γίος του θεού Νέρβα, κατακτητής της Γερμανίας και της Δακίας, έχτισε τη αυτή τη πύλη με τη βοήθεια της 9ης λεγεώνας».
Η ιστορία της εξαφάνισης της 9ης λεγεώνας έχει δεχθεί σφοδρή κριτική από μερίδα ιστορικών λόγω της έλλειψης επαρκών αρχαιολογικών στοιχείων. Πάντως η αδυναμία των Ρωμαίων να υποτάξουν πλήρως τη Βρετανία οδήγησε στην ανέγερση του τείχους του Αδριανού περί το 122 μΧ. Το έργο αυτό αποτελεί μέχρι σήμερα το σύνορο μεταξύ Αγγλίας και Σκωτίας.