Η Μονή του Οσίου Λουκά, η αποκαλούμενη και ως “Αγιά Σοφιά της Ρούμελης”, συμπεριλαμβάνεται στα μνημεία Παγκόσμια Πολιτιστικής Κληρονομιάς UNESCO ενώ σημαντική υπήρξε η συμβολή της κατά την Εθνεγερσία του 1821.
Ο Όσιος Λουκάς εις εκ των αναμορφωτών του μοναχικού βίου στον ελλαδικό χώρο τον 10ο αιώνα, γεννήθηκε στο Καστρί της Φωκίδας το 896 μ.Χ. Σε ηλικία 14 ετών κείρεται μοναχός στη Μονή Παντάνασσας στο Μοναστηράκι και εν συνεχεία εγκαθίσταται στο όρος Ιωαννίτζη κοντά στη Δεσφίνα, όπου ασκήτεψε για επτά έτη. Λόγω, όμως, των επιδρομών των Βουλγάρων αναγκάζεται να εγκαταλείψει το όρος Ιωαννίτζη και να περάσει απέναντι στο Ζεμενό της Κορίνθου, όπου για 10 χρόνια έζησε κοντά στον στυλίτη του Ζεμενού. Στη συνέχεια επιστρέφει στο όρος Ιωαννίτζη, όπου έμεινε για 12 έτη. Κατόπιν μεταβαίνει στην περιοχή Κάλαμο στον Κορινθιακό κόλπο, όπου έμεινε τρία χρόνια. Οι επιδρομές, όμως, των Τούρκων τον αναγκάζουν να πάει στο απέναντι νησί Άμπελος, όπου ήταν άνυδρο, και μένει εκεί επί τριετία. Στα τέλη του 945 μ.Χ. ο ασκητής της ερήμου εγκαθίσταται στην περιοχή του Στειρίου στον τόπο όπου ο Θεός θα τον δοξάσει αγιάζοντας την ύπαρξή του, αφού με την κατά Θεόν βιοτή του έγινε δοχείο του Παναγίου Πνεύματος. Ο ασκητής Λουκάς στις 7 Φεβρουαρίου του έτους 953 μ.Χ. αφήνει τον επίγειο τούτο κόσμο και μεταβαίνει στον ουράνιο.
Όπως αναφέρει η Θεολόγος – Εκπαιδευτικός Αρετή Μουλαρά “τα αγιασμένα λείψανα Του τοποθετούνται στη λάρνακα, που υπάρχει δίπλα στον αριστερό χορό. Η «Αγιά Σοφιά» της Ρούμελης, το Καθολικό με τα περίφημα ψηφιδωτά, τα χρωματιστά μάρμαρα στους τοίχους και τα μαρμαροθετήματα στο δάπεδο φιλοξενεί αιώνες τώρα το αγιασμένο σκήνωμα του Οσίου Λουκά διαλαλώντας στην Οικουμένη ότι «θαυμαστὸς ὁ Θεὸς ἐν τοῖς ἁγίοις αὐτοῦ». Και πλήθη ανθρώπων συρρέουν για να δοξάζουν τον Τριαδικό Θεό, να προσκυνήσουν τα αγιασμένα Λείψανα του Οσίου αλλά και τον απαράμιλλου κάλλους Ναό του. Τα αναρίθμητα πλήθη των ανθρώπων που διάβηκαν το κατώφλι του Βασιλομονάστηρου ανά τους αιώνες, μαρτυρούν τα λιωμένα μάρμαρα του καθολικού”.