Ο καφές με τον τρόπο που τον ξέρουμε σήμερα εμφανίζεται ήδη από τον 15ο αιώνα, όταν κατέφτασε να αντικαταστήσει τα νεροζούμια που γεύονταν οι ακόμα παλιότεροι.
«Ενέσεις» καφεΐνης που κυμαίνονταν δηλαδή από βρασμένους σπόρους καφεόδεντρων μέχρι και ό,τι πιο βαρύ υπήρχε στον κόσμο εκείνη την εποχή, ένα ρόφημα από κόκκους καφέ αναμεμειγμένους με ζωικό λίπος!
Για αιώνες όμως οι άνθρωποι που ήθελαν να αποφύγουν τις δόσεις καφεΐνης στη ζωή τους στρέφονταν σε κάτι πικρά παρασκευάσματα από πικραλίδες και ραδίκια.
Όλα έμελλε να αλλάξουν όμως στις αρχές του αιώνα που μεταμόρφωσε τον κόσμο. Ήταν το 1905 όταν κάποιος Ludwig Roselius, που είχε μαθητεύσει για χρόνια στη βιομηχανία του καφέ και ήξερε τα μυστικά του, κατάφερε να αναπτύξει στη Βρέμη της Γερμανίας μια μέθοδο για την παραγωγή μιας εύγευστης και χωρίς καφεΐνη εκδοχής του πραγματικού καφέ!
Την κληρονομιά του Roselius την ξέρουμε σήμερα ως ντεκαφεΐνέ, αποκαφεϊνοποιημένος καφές δηλαδή. Κι αν σήμερα αυτό το είδος καφέ μετρά αρκετούς φίλους και πολύ περισσότερους εχθρούς, στα πρώτα του χρόνια θα έβρισκε ένα κοινό που θα τον υποστήριζε και θα τον προωθούσε φανατικά. Κανέναν άλλο από το Γ’ Ράιχ!
Το Ναζιστικό Κόμμα είχε κάθε λόγο να εχθρεύεται τον παραδοσιακό καφέ, καθώς τον πίστευε δηλητήριο. Κι έτσι όταν ανέλαβε την εξουσία, πρότεινε τον ντεκαφεΐνέ ως τον ενδεικνυόμενο τρόπο για να αποφεύγει ο γερμανός πολίτης την επικίνδυνο καφΐνη. Μόνο που, ναζιστές καθώς ήταν, η όλη εκστρατεία ήταν κάτι περισσότερο από μια απλή υγειονομική καμπάνια. Ο ντεκαφεΐνέ έγινε μέρος της κρατικής πολιτικής για τη διατήρηση και τη μακροημέρευση ενός υγιούς πληθυσμού άριων Γερμανών! Αν και η ιστορία μας είναι απείρως πιο ενδιαφέρουσα από αυτό…
Ένας καφές που δεν ήταν καφές
Όπως και με πολλές ακόμα εφευρέσεις και προόδους, έτσι και η ιστορία του ντεκαφεΐνέ είναι σχετικά ομιχλώδης. Σύμφωνα με τα μητρώα της εταιρίας που ίδρυσε ο Roselius (Kaffee HAG), ο έμπορος απέδιδε τον θάνατο του πατέρα του κατά το 1902 στις μεγάλες ποσότητες καφέ που κατανάλωνε, κι έτσι αποφάσισε να βγάλει την καφεΐνη από το ρόφημα για να σώσει τους εθισμένους στην ουσία.
Κι αν αυτή η ιστορία μπορεί να έχει κάποια βάση, στο μυαλό του νεαρού Roselius τουλάχιστον, μιας και ο πατέρας του εργαζόταν πράγματι σε βιομηχανία καφέ, δεν αποκλείεται καθόλου η έλευση του ντεκαφεϊνέ να ήταν ολότελα συμπτωματική! Οι περισσότερες πηγές μας λένε λοιπόν πως ένα φορτίο κόκκων καφεόδεντρου που παρέλαβε ο Roselius είχε πλημμυρίσει με θαλασσινό νερό.
Παρά το γεγονός ότι ο καφές του είχε χαλάσει, αντί να τον πετάξει, ο δαιμόνιος έμπορος έβαλε τους συνεργάτες του να τον αναλύσουν και να δοκιμάσουν τελικά το παρασκεύασμα, όταν και ανακάλυψαν πως παρά το γεγονός ότι δεν ήταν πια καφές, η γεύση του είχε αλλοιωθεί ελάχιστα. Το αλάτι της θάλασσας είχε αφαιρέσει κάπως την καφεΐνη, αφήνοντας ωστόσο τη γεύση άθικτη.
Όπως κι αν έχει, ο Roselius πατεντάρισε τη μέθοδο της αποκαφεϊνοποίησης του καφέ στο Γραφείο Ευρεσιτεχνιών της Γερμανίας το 1905. Η φόρμουλά του περιλάμβανε βράσιμο των κόκκων καφέ μέσα σε οξέα ή βάσεις και τη χρήση βενζολίου μετά ως διαλυτικό για την αφαίρεση της καφεΐνης.
Την επόμενη χρονιά, ο έμπορος ίδρυσε την περίφημη κατόπιν εταιρία του Kaffee Handels-Aktiengesellschaft (Kaffee HAG), η οποία άρχισε να διαφημίζει τον ντεκαφεϊνέ ως είδος πολυτελείας για τη Γερμανία. Σύντομα θα τον πουλούσε στα πέρατα της Ευρώπης με το όνομα Sanka και μετά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο θα έβρισκε μια νέα και παρθένα αγορά στις ΗΠΑ.
Στις δεκαετίες του 1920 και του 1930 το προϊόν του έγινε ανάρπαστο στη Δημοκρατία της Βαϊμάρης, όταν η υγεία και η σωστή διατροφή μετατράπηκαν στη νέα μόδα των Γερμανών. «Ο εξαιρετικός καφές της Kaffee HAG προστατεύει την καρδιά και τα νεύρα», έγραφαν οι ρεκλάμες της εταιρίας πλάι σε έναν λυγερόκορμο άντρα με στολή ιππέα.
Οι εξελίξεις στην επιστήμη, την τεχνολογία και την αυτοματοποίηση, σε συνδυασμό με την εγκαθίδρυση της κινηματογραφίας, συνέβαλαν περαιτέρω στη μόδα του ντεκαφεϊνέ. Η κοινωνία αποζητούσε την επιστροφή στις προβιομηχανικές πρακτικές καλής υγείας και ο καφές χωρίς καφεΐνη ήταν εδώ αχτύπητος.
Ομάδες πολιτών ίδρυαν φορείς που προωθούσαν την υγιεινή διατροφή και τη σωματική άσκηση και κανείς δεν ήταν εδώ πιο δραστήριος από το σωματείο Lebensreform (Μεταρρύθμιση Ζωής). Το οποίο αποτελούνταν σχεδόν αποκλειστικά από ένθερμους εθνικιστές που αποζητούσαν πιο «φυσικούς» τρόπους ζωής κοντύτερα στη φύση.
Οι υπερπατριώτες αυτοί Γερμανοί, πλάι στον γυμνισμό και τις βιολογικές καλλιέργειες που ονειρεύονταν, καλούσαν σε προβιομηχανικές διατροφικές συνήθειες και απέρριπταν τα διεγερτικά, είτε μιλούσαμε για την επεξεργασμένη ζάχαρη και το αλκοόλ είτε για το κρέας, τον καπνό και την καφεΐνη.
Αυτή η φιλοσοφία έμελλε να εγκαθιδρυθεί στους κύκλους του ναζισμού, διαπνέοντας απ’ άκρη σ’ άκρη το Εθνικοσοσιαλιστικό Γερμανικό Εργατικό Κόμμα, και γινόμενη αργότερα ένας από τους βασικούς πυλώνες της ναζιστικής πολιτικής περί δημόσιας υγείας. Τα μεγαλύτερα ναζιστικά μυαλά που συλλογίζονταν πώς θα ζήσει καλύτερα ο μέσος Γερμανός, ονόματα δηλαδή όπως των ερευνητών Hans Schreiber και Leonardo Conti, υποστήριζαν ολόψυχα αυτές τις σταυροφορίες κατά του αλκοόλ, του καπνού και του καφέ…
Ναζί και κάτι λιγότερο από καφές
Κάτω από την ομπρέλα και την αμέριστη υποστήριξη των ναζί, ο ντεκαφεϊνέ (ως τρόπος αποφυγής της διεγερτικής καφεΐνης) έγινε ο ακρογωνιαίος λίθος της επίσημης κυβερνητικής πολιτικής αναφορικά με την υγεία, καθώς ήταν εκεί για να περιφρουρεί την ίδια την αρία φυλή.
Όπως μας έχουν καταμαρτυρήσει πλήθος ιστορικών, οι ναζί, μέσα στο ταραγμένο τους μυαλό, πίστευαν με κάθε ειλικρίνεια ότι είχαν χρέος ιερό να προστατεύσουν την υγεία του γερμανικού λαού, τον οποίο έβλεπαν φυσικά ως βιολογική, φυλετική οντότητα. Εκτός κι αν ο Γερμανός ήταν εβραϊκού θρησκεύματος ή δεν ανήκε στη λευκή φυλή. Ή ήταν ομοφυλόφιλος. Ή άρρωστος.
Στο ίδιο πλαίσιο, το Ναζιστικό Κόμμα μπήκε σε μεγάλο κόπο να προειδοποιήσει τον άριο πληθυσμό για τους κινδύνους που εγκυμονούσε η καφεΐνη. Στο εγχειρίδιο της Χιτλερικής Νεολαίας, για παράδειγμα, ενημερωνόταν ο γερμανός έφηβος πως η καφεΐνη είναι δηλητήριο «σε κάθε μορφή της και σε κάθε ένταση». Η τιμή του ντεκαφεϊνέ ρυθμιζόταν από το ναζιστικό κράτος ήδη από τα τέλη της δεκαετίας του 1930 και ήταν ξανά ευθύνη των κρατικών μηχανισμών να κυκλοφορεί στα μήκη και τα πλάτη της Γερμανίας.
Παρά τις άοκνες προσπάθειές τους όμως, είναι αμφίβολο αν πέτυχε κάτι και αυτή η πολιτική τους, τραβώντας πιθανότατα τον αποτυχημένο δρόμο των εκστρατειών κατά του καπνίσματος και του αλκοόλ. Ο ντεκαφεϊνέ πουλούσε εξάλλου ήδη σαν τρελός εδώ και χρόνια, επειδή ήταν όμως status symbol ως είδος πολυτελείας. Μεταπολεμικά εξάλλου το ίδιο θα συνέβαινε και στις ΗΠΑ, όταν όλοι θα τον ήθελαν πια στο πρωινό τους τραπέζι.
Εξίσου ομιχλώδης είναι και η σχέση της εταιρίας που τον παρασκεύαζε, της Kaffee HAG, και του ναζιστικού καθεστώτος. Οι ναζί την προωθούσαν λες και ήταν δικό τους παιδί, είναι αρκετά αμφίβολο όμως αν ήταν ο Roselius υποστηρικτής του Κόμματος. Γιατί η εταιρία του διαφήμιζε τον ντεκαφεϊνέ της ακόμα και ως «κόσερ», το είδος των τροφών που επιτρέπεται να καταναλώνει ο εβραίος δηλαδή! Ο ίδιος ο Roselius είχε πει εξάλλου το 1932: «Όποιος πίνει Kaffee HAG είναι αγαπητός και σημαντικός για μας. Όποια πολιτική προτίμηση ή θρήσκευμα κι αν έχει, είναι για μας εντελώς αδιάφορο».
Δεν αποκλείεται πάντως, παρά τις ιδεολογικές διαφορές τους, Kaffee HAG και Ναζιστικό Κόμμα να είχαν μια συμβιωτική σχέση. Οι καντίνες του Reichsausstellung Schaffendes Volk, του φεστιβάλ που διαφήμιζε τα επιτεύγματα της ναζιστικής ιδεολογίας, πουλούσαν αποκλειστικά τον καφέ της Kaffee HAG, την ίδια ώρα που το σοκολατούχο ρόφημά της (Kaba) το έπιναν μετά μανίας και κατά χιλιάδες τα μέλη της Χιτλερικής Νεολαίας ήδη από το 1936. Άλλοι πάλι ιστορικοί ορκίζονται ότι ο Roselius ήταν υποστηρικτής του Φύρερ.
Δεν αποκλείεται να αποζητούσε απλώς το κέρδος, έμπορος καθώς ήταν, και να έκλεινε το μάτι στους ναζί, τη μεγαλύτερη αγορά του αποκαφεϊνοποιημένου προϊόντος του. Όπως κι αν έχει και επειδή η Ιστορία έχει μια διεστραμμένη αίσθηση της ειρωνείας, οι ναζί που τόσο αποζητούσαν την καθαρότητα, την υγιεινή και την καλή δημόσια υγεία αυτοδηλητηριάζονταν με το ρόφημα του Roselius!
Βλέπετε το βενζόλιο που χρησιμοποιούσε ο επιχειρηματίας στην αποκαφεϊνοποίηση του παρασκευάσματός του χαρακτηρίστηκε αρκετά σύντομα ως «δυνητικά τοξικός υδρογονάνθρακας». Σήμερα ξέρουμε πως το βενζόλιο είναι καρκινογόνο! Γι’ αυτό και ο ντεκαφεϊνέ παράγεται με τελείως διαφορετική μέθοδο στις μέρες μας.
Και βέβαια την ίδια ώρα που απαγόρευαν τις διεγερτικές ουσίες και κυνηγούσαν αλκοόλ και καφέ, δεν είχαν κανένα πρόβλημα να ταΐζουν τους Αρίους τους με σνακ και σοκολάτες πασπαλισμένες με μεθαμφεταμίνη. Το ισχυρό ναρκωτικό που ανέβαζε κατακόρυφα την παραγωγικότητα του λαού και δεν θεωρούνταν καθόλου δηλητηριώδες. Επειδή βόλευε…