Το ∆ιεθνές Νομισματικό Ταμείο, «τέκνο» της Μεγάλης Ύφεσης της δεκαετίας του 1930, έβαλε μπροστά τις μηχανές του το 1944 για να εξελιχθεί σε ένα πολυδαίδαλο σύστημα που απλώθηκε σε όλη την υφήλιο.
Όλα άρχισαν στο Μπρέτον Γουντς
Το ∆ΝΤ πήρε σάρκα και οστά τον Ιούλιο του 1944, όταν εκπρόσωποι 45 χωρών συναντήθηκαν στην πόλη Μπρέτον Γουντς, στο Νιου Χάμσαϊρ, στις βορειοανατολικές ΗΠΑ και συμφώνησαν σε ένα πλαίσιο για τη διεθνή οικονομική συνεργασία, που θα θεσπιζόταν μετά το Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Οι εμπνευστές του (όπως και της «δίδυμης» Παγκόσμιας Τράπεζας, που δημιουργήθηκε ταυτόχρονα), Τζον Μέιναρντ Κέινς και Χάρι Ντέξτερ Γουάιτ, πίστευαν ότι ένα τέτοιο πλαίσιο ήταν απαραίτητο, ώστε να αποφευχθεί η επανάληψη καταστροφικών πολιτικών, που οδήγησαν στον όλεθρο της Μεγάλης Ύφεσης.
Οι μνήμες και οι συνέπειες της μεγάλης αυτής κρίσης ήταν ακόμα νωπές, γι’ αυτό και οι ιδρυτές του Ταμείου σχεδίασαν ένα ίδρυμα με στόχο να εποπτεύει το διεθνές νομισματικό σύστημα και πιο συγκεκριμένα το σύστημα συναλλαγματικών ισοτιμιών και τα συστήματα διεθνών συναλλαγών, ώστε να διευκολύνουν τις χώρες να κάνουν αγορές αγαθών και υπηρεσιών. Η νέα παγκόσμια οικονομική οντότητα δημιουργήθηκε για να διασφαλίσει τη σταθερότητα των ισοτιμιών και να ενθαρρύνει τις χώρες-μέλη της να εξαλείψουν τους συναλλαγματικούς περιορισμούς που αποτελούσαν τροχοπέδη για το εμπόριο.
Η διαφωνία των Κέινς και Γουάιτ για το ποιος τελικά θα διαχειριζόταν τα αμερικανικά πλεονάσματα (οι ΗΠΑ για τον Γουάιτ ή μία παγκόσμια κεντρική τράπεζα κατά τον Κέινς) έμελλε να σφραγίσει την παγκόσμια οικονομική ιστορία, αφού εάν είχε εισακουσθεί ο Κέινς, ίσως όλα λειτουργούσαν διαφορετικά σήμερα. Τελικά, κανένας από τους δύο δεν κατάφερε να δει σε λειτουργία το δημιούργημά του, αφού ο Κέινς πέθανε το 1946 και ο Γουάιτ το 1947.
Το ∆ΝΤ συστάθηκε τον ∆εκέμβριο του 1945, με 29 υπογραφές χωρών στο καταστατικό του, όμως, ουσιαστικά άρχισε να λειτουργεί την 1η Μαρτίου του 1947. Η Γαλλία πήρε το βάπτισμα του πυρός, αφού ήταν η πρώτη χώρα που έλαβε δάνειο από το Ταμείο. Τα μέλη του αυξήθηκαν στα τέλη του ‘50 και τη δεκαετία του ‘60 αφού αρκετές αφρικανικές χώρες ανεξαρτητοποιήθηκαν. Η τάση διεύρυνσης «πάγωσε» κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου.
Οι χώρες που προσχώρησαν το διάστημα 1945-1971 συμφώνησαν να διατηρήσουν τις συναλλαγματικές ισοτιμίες τους (η αξία των νομισμάτων τους σε σχέση με το αμερικανικό δολάριο και στην περίπτωση των ΗΠΑ το δολάριο σε χρυσό) καθηλωμένες σε ποσοστά που μπορούσαν να ρυθμιστούν μόνο με διόρθωση μια «θεμελιώδους ανισορροπίας» στο ισοζύγιο των πληρωμών και μόνο με τη συγκατάθεση του ∆ΝΤ.
Το σύστημα του Μπρέτον Γουντς διατηρήθηκε μέχρι το 1971, όταν η Ουάσινγκτον ανέστειλε τη μετατρεψιμότητα του δολαρίου σε χρυσό.
Από τότε άλλαξαν πολλά. «Έκρηξη» στις τιμές του πετρελαίου, διεθνής κρίση χρέους, εμπλοκή σε χώρες της ανατολικής Ευρώπης και της Ασίας. Το ∆ΝΤ σήμερα απαριθμεί, συνολικά, 188 χώρες-μέλη αποτελώντας μία παγκόσμια οντότητα με δικούς της κανόνες.
Το ∆ιεθνές Νομισματικό Ταμείο υπόκειται στον έλεγχο των κυβερνήσεων των κρατών-μελών του. Στην κορυφή της δομής του βρίσκεται το Συμβούλιο των ∆ιοικητών, που απαρτίζεται από ένα διοικητή από κάθε κράτος-μέλος. Όλοι οι διοικητές συνεδριάζουν στις Ετήσιες Συνελεύσεις του ∆ΝΤ και της Παγκόσμιας Τράπεζας.
Είκοσι τέσσερις από τους διοικητές συμμετέχουν στη ∆ιεθνή Νομισματική και Οικονομική Επιτροπή (∆ΝΟΕ) και συνεδριάζουν τουλάχιστον δύο φορές ετησίως. Οι καθημερινές εργασίες του ∆ΝΤ πραγματοποιούνται από το 24μελές ∆ιοικητικό Συμβούλιό του. Οι εργασίες αυτές καθοδηγούνται από τη ∆ΝΟΕ και υποστηρίζονται από το προσωπικό του ∆ΝΤ.
Ο διευθύνων σύμβουλος είναι ο επικεφαλής του προσωπικού του ∆ΝΤ και πρόεδρος του ∆ιοικητικού Συμβουλίου. Το έργο του βοηθούν τρεις αναπληρωτές διευθύνοντες σύμβουλοι.
Από την ίδρυση του Ταμείου συμφωνήθηκε ο επικεφαλής του να προέρχεται από την Ευρώπη, ενώ της Παγκόσμιας Τράπεζας από τις ΗΠΑ.
Για να γίνει μέλος μία χώρα θα πρέπει να καταθέσει αίτηση και στη συνέχεια να γίνει δεκτή από την πλειοψηφία των υπαρχόντων μελών.
Παράλληλα θα πρέπει να πληρώσει εφάπαξ συνδρομή, όταν γίνει μέλος, με το 25% των χρημάτων να πρέπει να καταβληθεί στο «νόμισμα» του Ταμείου, στα Special Drawing Rights (Ειδικά Τραβηκτικά ∆ικαιώματα – SDR) ή σε ευρέως αποδεκτά νομίσματα (δολάριο, ευρώ, γιεν, στερλίνα), ενώ το υπόλοιπο ποσό καταβάλλεται στο νόμισμα της εκάστοτε χώρας.
Ο αριθμός βασικών ψήφων για κάθε μέλος αντιστοιχεί στο 5,502% του συνόλου των ψήφων. Οι ΗΠΑ έχουν τις περισσότερες (421.965, δηλαδή το 16,76% του συνόλου) και το Τουβαλού τις λιγότερες (759 δηλαδή το 0,03% του συνόλου). Η Ελλάδα διαθέτει 1,1018 δισ. SDRs που αντιπροσωπεύουν το 0,46% του συνόλου (11.755 ψήφους, 0,47% του συνόλου). Σε ευρώ «μεταφράζεται» σε κάτι λιγότερο από ένα δισεκατομμύριο.
Μεταγενέστερες αυξήσεις, όμως, μπορεί να συμφωνηθούν με την πάροδο των ετών. Για παράδειγμα, η χώρα μας στις 30 Απριλίου του 1973 είχε πληρώσει 138 εκατ. SDRs, στις 22 Νοεμβρίου του 1992 ανέβηκε συνολικά στα 587,6 εκατ. και σήμερα ξεπερνάει το δισεκατομμύριο.
Για να πετύχει τους στόχους του το ∆ιεθνές Νομισματικό χρησιμοποιεί το τρίπτυχο: Οικονομική και Χρηματοπιστωτική Παρακολούθηση – Τεχνική Βοήθεια και Εκπαίδευση – ∆ανεισμός.
Το πρώτο κομμάτι αφορά την παρακολούθηση της οικονομίας και των πολιτικών της εκάστοτε χώρας, την αξιολόγηση μέσω εκθέσεων και αναλύσεων. Η δεύτερη πτυχή συμπεριλαμβάνει στήριξη με στόχο να δημιουργήσουν οι χώρες αποτελεσματικές πολιτικές στο δημοσιονομικό τομέα, στον τραπεζικό, στην εξαγωγή στατιστικών στοιχείων. Σχετικά με το τρίτο εργαλείο, το ∆ΝΤ παρέχει στις χώρες-μέλη δάνεια, συνοδευόμενα από πρόγραμμα πολιτικών που εφαρμόζει σε στενή συνεργασία με την κυβέρνηση της χώρας.
Το οικονομικό πρόγραμμα δημιουργείται από τη χώρα-μέλος σε συνεργασία με το ∆ΝΤ και παρουσιάζεται στο ∆ιοικητικό Συμβούλιο του Ταμείου με τη μορφή Επιστολής ∆ήλωσης Προθέσεων. Όταν η συμφωνία εγκριθεί από το Συμβούλιο, το δάνειο συνήθως παρέχεται σε σταδιακές δόσεις κατά τη διάρκεια της εφαρμογής του προγράμματος.
Το ποσό της χρηματοδότησης που μπορεί να λάβει μία χώρα διαμορφώνεται από την ποσόστωση. Για παράδειγμα, υπό συγκεκριμένα είδη δανείων (Stand-By και Extended Arrangements) μία χώρα μπορεί να δανειστεί έως 200% της ποσόστωσής της ετησίως και 600% συνολικά.
Σημειώνεται ότι το ∆ΝΤ παρέχει βοήθεια έκτακτης ανάγκης σε χώρες που υπέφεραν από φυσικές καταστροφές ή που βγαίνουν από ένοπλες συγκρούσεις, ενώ, σε αντίθεση με τις αναπτυξιακές τράπεζες, δεν παρέχει δάνεια για συγκεκριμένα έργα.
Επισημαίνεται ότι ένα πρόγραμμα τερματίζεται αυτομάτως κατά τα συμφωνηθέντα ή αντικαθίσταται από κάποιο άλλο δάνειο. Για παράδειγμα, στην Ελλάδα (της οποίας το πρόγραμμα λήγει τον Μάρτιο του 2016) το πρώτο πρόγραμμα που υπεγράφη ήταν ένα Stand-by Arrangement.
Αυτό ακυρώθηκε με αίτημα της τότε κυβέρνησης σε ένα Extended Arrangement τον Φεβρουάριο του 2011. Όταν ολοκληρωθεί το πρόγραμμα, η χώρα οφείλει να αποπληρώσει το δάνειο κατά τα συμφωνηθέντα.
Από πού, όμως, προέρχονται οι πόροι ενός οργανισμού τέτοιου μεγέθους;
Θα πρέπει να σημειωθεί, επίσης, ότι το ∆ΝΤ είναι ο τρίτος μεγαλύτερος κάτοχος χρυσού στον κόσμο με τα διαθέσιμά του να ανέρχονται σε 2.814 μετρικούς τόνους περίπου (στοιχεία 2011).
Τα άρθρα του καταστατικού του περιορίζουν αυστηρά τη χρήση του χρυσού και αυτό μπορεί να συμβεί μόνο εφόσον εγκριθεί από το 85% του συνόλου ψήφων των κρατών-μελών. Παράλληλα, μπορεί να πουλήσει χρυσό ή μπορεί να τον αποδεχθεί ως μορφή πληρωμής από κράτη-μέλη, όμως απαγορεύεται η αγορά του ή συμμετοχή σε άλλες συναλλαγές με αυτόν.
Η παγκόσμια κρίση και η αδυναμία αποφασιστικής ανάκαμψης των ΗΠΑ, όμως, δεν θα άφηνε ανεπηρέαστους τους πόρους του ∆ΝΤ. Σύμφωνα με πηγές του Ταμείου, είναι έκδηλη η ανησυχία στους διαδρόμους των κεντρικών γραφείων του οργανισμού στην Ουάσινγκτον για την απόφαση του Κογκρέσου να «φρενάρει» τη μεταρρύθμιση στο Ταμείο, προκαλώντας «βραχυκύκλωμα» στα μελλοντικά σχέδια δανεισμού χωρών.
Εν μέσω της συνεχούς ρευστότητας που πυροδότησε η χρηματοπιστωτική κρίση του 2008, το ∆ΝΤ αντιμετωπίζει συνεχώς νέες προκλήσεις, αφού προσπαθεί να προσαρμοστεί στις συνεχείς αλλαγές του status quo του παγκοσμιοποιημένου οικονομικού συστήματος. ∆έχεται σκληρή κριτική για το έργο του και για το ρόλο που παίζει στη διαμόρφωση των εξελίξεων, αποτελώντας «κόκκινο πανί» για δεκάδες χώρες καθώς θεωρείται συνώνυμο της λιτότητας. Το IMF, όμως είναι ένας οργανισμός που αποτελεί καταλύτη παγκόσμιων εξελίξεων και, όπως φαίνεται, θα διατηρήσει αυτόν το ρόλο για καιρό ακόμη.
Το Ταμείο απασχολεί περίπου 2.400 ανθρώπους, οι οποίοι τοποθετούνται σε 18 μισθολογικές βαθμίδες.
Σύμφωνα με το Τμήμα Ανθρωπίνων Πόρων του IMF (στοιχεία του Μαΐου του 2013) ο χαμηλότερος μισθός (Α01 κλίμακα) κυμαίνεται ετησίως από 28.570 έως 42.850 δολάρια, ενώ ο υψηλότερος (Β05) από 285.570 έως 358.500 δολάρια. Τα τελευταία ποσά αφορούν διευθυντές τμημάτων.
Ο επικεφαλής της αποστολής του ∆ΝΤ στην Αθήνα, Πόουλ Τόμσεν, αμείβεται με βάση τη δεύτερη υψηλότερη βαθμίδα (Β04), ως αναπληρωτής διευθυντής τμήματος, με ποσό μεταξύ των 245.720 και 313.800 δολαρίων.