25η Μαρτίου: Οι γυναίκες της Επανάστασης του 1821

Από τη Λασκαρίνα Μπουμπουλίνα και τη Μαντώ Μαυρογένους μέχρι τις Σουλιώτισσες και τις Χιώτισσες οι γυναίκες της Ελληνικής Επανάστασης του 1821 διαδραμάτισαν τον δικό τους καθοριστικό ρόλο αφήνοντας ξεχωριστό αποτύπωμα στον αγώνα για την ελευθερία. Άλλες ήταν στην πρώτη γραμμή έχοντας πάρει τα όπλα στα χέρια, άλλες δρούσαν στο παρασκήνιο, φροντίζοντας παιδιά και νοικοκυριά όσο οι άνδρες τους βρίσκονταν στον πόλεμο κι άλλες έμειναν στην Ιστορία για τον ηρωισμό τους και τις τολμηρές αποφάσεις τους. 

Λασκαρίνα Μπουμπουλίνα

Η Λασκαρίνα Μπουμπουλίνα (1771–1825) υπήρξε μια από τις πιο εμβληματικές μορφές της Ελληνικής Επανάστασης. Κατάγονταν από την Ύδρα και γεννήθηκε στις φυλακές της Κωνσταντινούπολης, όπου κρατούνταν ο πατέρας της, Σταυριανός Πινότσης. Παντρεύτηκε δύο φορές: πρώτα τον Δημήτριο Γιάννουζα και στη συνέχεια τον Σπετσιώτη πλοιοκτήτη Δημήτριο Μπούμπουλη, οι οποίοι σκοτώθηκαν από Αλγερινούς πειρατές. Η περιουσία που της άφησαν, καθώς και η δική της επιχειρηματική δραστηριότητα, της επέτρεψαν να χρηματοδοτήσει την Επανάσταση, αγοράζοντας πλοία και πολεμοφόδια. Κατά την έναρξη του Αγώνα, διέθεσε το πλοίο της, τον «Αγαμέμνονα», και δημιούργησε δικό της εκστρατευτικό σώμα στις Σπέτσες. Ως μέλος της Φιλικής Εταιρείας, προετοίμαζε την Επανάσταση προμηθεύοντας όπλα από το εξωτερικό. Το 1824, όταν η Ελλάδα σπαρασσόταν από εμφύλιες διαμάχες, υπερασπίστηκε τον Θεόδωρο Κολοκοτρώνη, ζητώντας την αποφυλάκισή του. Για τη δράση της συνελήφθη και εξορίστηκε στις Σπέτσες, χάνοντας την περιουσία της. Τον Μάιο του 1825, ενώ προετοιμαζόταν για νέες μάχες, σκοτώθηκε σε συμπλοκή.

Μαντώ Μαυρογένους

Η Μαντώ Μαυρογένους (1796 ή 1797–1848) ξεχώρισε τόσο για τη δράση της στην Επανάσταση όσο και για το μορφωμένο και ανεξάρτητο πνεύμα της, επηρεασμένο από τις ιδέες του Διαφωτισμού. Γεννημένη στην Τεργέστη, προερχόταν από εύπορη οικογένεια. Διέθεσε την περιουσία της για τον Αγώνα, εξοπλίζοντας πλοία και βοηθώντας στρατιώτες και τις οικογένειές τους. Συμμετείχε προσωπικά σε μάχες και έλαβε τιμητικά τον βαθμό της Αντιστράτηγου από τον Ιωάννη Καποδίστρια – μια μοναδική διάκριση για γυναίκα. Ωστόσο, μετά την Επανάσταση, πέθανε πάμφτωχη στην Πάρο, έχοντας αφιερώσει τα πάντα στον αγώνα για την ανεξαρτησία.

Οι ηρωίδες Σουλιώτισσες

Οι Σουλιώτισσες αψήφησαν κάθε αντίληψη περί γυναικείας αδυναμίας, πολεμώντας γενναία αντί να αναζητήσουν καταφύγιο. Ο ηρωισμός τους απαθανατίστηκε στη δημοτική παράδοση, με τον Χορό του Ζαλόγγου να συγκλονίζει την Ευρώπη τον Δεκέμβριο του 1803. Σημαντικές μορφές ανάμεσά τους ήταν η Ελένη Μπότσαρη, η Χάιδω Σέχου, η Δέσπω Μπότση και η Χρυσούλα Μπότσαρη, που θυσιάστηκαν προκειμένου να μην πέσουν στα χέρια των Τούρκων.

Οι γενναίες Χιώτισσες

Η Χίος κατά την περίοδο της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας ήταν πολύ πλούσιο νησί, χάρη στις εμπορικές δραστηριότητες των κατοίκων της και, ιδίως, το εμπόριο της μαστίχας. Ο Σουλτάνος Μαχμούτ ο Β΄, μόλις έμαθε, τον Μάρτιο του 1822, για την κήρυξη της επανάστασης στο νησί, εξαγριώθηκε θεωρώντας ότι οι κάτοικοι επέδειξαν αχαριστία απέναντι στα προνόμια που τους είχαν παραχωρηθεί από την Αυτοκρατορία. Έτσι, αποφάσισε να αποβιβάσει στο νησί 7 χιλιάδες στρατιώτες, οι οποίοι κατέσφαξαν το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού. Πολλές από τις Χιώτισσες που δεν σφαγιάστηκαν, αιχμαλωτίστηκαν για να πουληθούν στα σκλαβοπάζαρα της Κωνσταντινούπολης. Σημειώνεται ότι ο κύριος τρόπος ευτελισμού των γυναικών εκείνη την εποχή, ήταν η πώληση ως σκλάβων. Γυναίκες περήφανες, υπέμειναν τα απάνθρωπα μαρτύρια των Οθωμανών και, σε πολλές περιπτώσεις, προτίμησαν να αρνηθούν την τροφή, ώστε να πεθάνουν από την πείνα, παρά να σκλαβωθούν. Η συμπεριφορά των γυναικών της Χίου μετά τη σφαγή στο νησί καταγράφηκε από τους περιηγητές και ιστορικούς της εποχής και ενέπνευσε τον μεγάλο Γάλλο ζωγράφο Ευγένιο Ντελακρουά, που φιλοτέχνησε τον συγκλονιστικό πίνακά του “Η Σφαγή της Χίου”.

Οι γυναίκες-μέλη της Φιλικής Εταιρείας

Πολλές γυναίκες επίσης ήταν μέλη ή υποστηρίκτριες της Φιλικής Εταιρείας. Η Μικρασιάτισσα Κυριακή Ναύτη από τη Σμύρνη ήταν η πρώτη γυναίκα μέλος της Φιλικής Εταιρείας. Με την Εταιρεία συνδέονται επίσης τα ονόματα γυναικών όπως η Μαντώ Μαυρογένους, η Ελισάβετ Υψηλάντη, η Φαίδρα Παππά, η Ασημίνα Γκούρα (το γένος Λιδωρίκη), αλλά και η πριγκίπισσα, ηθοποιός, σκηνοθέτιδα και μεταφράστρια Ραλλού Καρατζά αν και τα ονόματά τους δεν περιλαμβάνονται στις διασωθείσες λίστες μελών.

Πολλές γυναίκες δεν ήταν απαραίτητα μέλη της Εταιρείας αλλά εργάστηκαν ως κατάσκοποι και αγγελιοφόροι για τους σκοπούς της, όπως για παράδειγμα η Μαριγώ Ζαραφοπούλου, ενώ την ενίσχυσαν και οικονομικά. Όλες αυτές οι γυναίκες φρόντισαν να διαδώσουν και να προωθήσουν την ιδέα της ελληνικής ανεξαρτησίας στην Ευρώπη και να ενισχύσουν το περιρρέον φιλελληνικό κλίμα της εποχής που συνέβαλλε αποφασιστικά στην εξέλιξη της Επανάστασης. Όσες ήταν εγγράμματες, όπως η Ευανθία Καΐρη, έγραφαν επιστολές προς άλλες γυναίκες στην Ευρώπη και στις Η.Π.Α. ζητώντας τη βοήθειά τους ή έγραφαν ποιήματα υπέρ της Επανάστασης που δημοσιεύονταν σε φυλλάδια που κυκλοφορούσαν στην Ελλάδα και το εξωτερικό. Ειδικά η Ραλλού Καρατζά φρόντιζε να ανεβάζει προπαγανδιστικά θεατρικά έργα στο Βουκουρέστι κερδίζοντας έτσι συμπαραστάτες στον αγώνα των Ελλήνων για ανεξαρτησία.