Η ελληνική γη είναι διάσπαρτη από σπήλαια, των οποίων ο αριθμός υπερβαίνει τα 8.500 και το περιβάλλον μαγεύει τους επισκέπτες με τον εσωτερικό, πολύπλοκο διάκοσμό του. Σταλακτίτες και σταλαγμίτες απίστευτης ωραιότητας, «αρχιτεκτονική» δομή που δημιουργεί θαλάμους όμοιους με βασιλικά ανάκτορα, υπόγεια νερά, κρυστάλλινα και μυστηριακά, δημιουργούν ανεπανάληπτα υπόγεια τοπία. Οι σημαντικές γεωλογικές διεργασίες έχουν προικίσει τα έγκατα της ελληνικής γης με πραγματικά μνημεία της φύσης, γεμάτα γοητεία και μυστήριο. Κάποια από τα σπήλαια αυτά είναι παγκοσμίως γνωστά για τα σημαντικά ανθρωπολογικά ευρήματα. Πολλά από αυτά αποτέλεσαν καταφύγιο του πρώιμου ανθρώπου, ενώ άλλα υπήρξαν σπουδαίοι λατρευτικοί χώροι. Η δύναμη της φύσης, καθώς εκδηλώνεται μέσα στη σιγή και αθέατη από την ανθρώπινη παρατήρηση, μάγεψε όλους τους πολιτισμούς. Σπουδαίες χθόνιες θεότητες θεωρήθηκαν προστάτες των σπηλαίων στον ελληνικό χώρο, όπως οι μυθικοί «Πωρίες», όντα με μεγάλη νοημοσύνη και σωματικά χαρακτηριστικά τόσο από την ανθρώπινη, όσο και από την οφιοειδή φύση. Κάποια από τα ομορφότερα σπήλαια της χώρας μας είναι: – Σπήλαιο Περάματος, Ιωάννινα Βρίσκεται μόλις 5 χλμ. από το κέντρο της πόλης των Ιωαννίνων, τα πόδια του βρέχει η λίμνη Παμβώτιδα Ιωαννίνων και είναι το πιο μεγάλο σε έκταση σπήλαιο στην Ελλάδα με 4,8 στρέμματα και το 6ο σε μήκος διαδρόμων με 1.700 μέτρα. Είναι γεωλογικά συνδεδεμένο με την παρουσία και την εξέλιξη της λίμνης Παμβώτιδας. Χρονολογείται περίπου στα 1.500.000 χρόνια και ήταν τμήμα κοίτης ποταμού, όταν τα νερά της λίμνης Παμβώτιδας κάλυπταν όλο το λεκανοπέδιο της πόλης των Ιωαννίνων και ο λόφος Γκορίτσα ήταν μια νησίδα. Οι πρώτες σύγχρονες αναφορές για την ύπαρξη του Σπηλαίου χρονολογούνται από τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, όταν οι κάτοικοι τού Περάματος έβρισκαν καταφύγιο από τους βομβαρδισμούς. Αποτελείται από πολλές διαδοχικές αίθουσες και διαδρόμους στολισμένους με σταλακτίτες, σταλαγμίτες, κουρτίνες και εντυπωσιακές κολώνες σε θαυμάσια συμπλέγματα. Η θερμοκρασία τού εσωτερικού χώρου είναι 18°C, ενώ η υγρασία φτάνει το 100%. – Λιμνοσπήλαιο της Μελισσάνης, Κεφαλονιά Πρόκειται για ένα μοναδικό γεωλογικό φαινόμενο. Το Λιμνοσπήλαιο της Μελισσάνης βρίσκεται σε απόσταση 2 χιλ. βορειοδυτικά της Σάμης. Η φυσική είσοδος του σπηλαίου είναι κατακόρυφη (διαστάσεων 40×50 μ.) και δημιουργήθηκε από την πτώση ενός τμήματος της οροφής. Παρόλα αυτά υπάρχει και τεχνητή είσοδος με σκαλοπάτια που επιτρέπει την επίσκεψη στο σπήλαιο, που ανακαλύφθηκε το 1951. Η λίμνη βρίσκεται 20 μ. κάτω από την επιφάνεια του εδάφους, έχει μήκος 160 μ. περίπου και το νερό έχει βάθος 10 μ. έως 40 μ. Σταλακτίτες ηλικίας 20.000 χρόνων με περίεργα σχήματα στολίζουν το μεγαλύτερο τμήμα του σπηλαίου. Στο κέντρο της λίμνης υπάρχει ένα μικρό νησάκι, πάνω στο οποίο βρέθηκαν ευρήματα που πιστοποιούν τη λατρευτική λειτουργία του σπηλαίου καθώς, κατά την αρχαιότητα, οι προϊστορικοί κάτοικοι λάτρευαν τον Θεό Πάνα και την παρουσία γυναικείων μορφών, τις γνωστές Νύμφες. Γι’ αυτόν το λόγο, το σπήλαιο Μελισσάνη ονομάζεται και Σπήλαιο των Νυμφών. – Δικταίο Άντρο ή σπηλιά του Δία, Κρήτη Οι συνθήκες στο εσωτερικό του σπηλαίου λόγω της υγρασίας και της θερμοκρασίας είναι ιδανικές για να είναι το Δικταίο ένας σημαντικός βιότοπος με πλούσια πανίδα. Στον προθάλαμο φωλιάζουν αγριοπερίστερα και άλλες ποικιλίες πουλιών, ενώ βαθύτερα ζουν είδη από αρθρόποδα και η νυκτερίδα Mediterranean Ear Bat. Στον προθάλαμο του Δικταίου βρέθηκαν τα θεμέλια κτιστού βωμού και αντικείμενα από προσφορές και, καθώς κανείς κατεβαίνει προς το εσωτερικό του Δικταίου, θα δει την αρχαία περιτείχιση του τεμένους, του ιερού χώρου. Εσωτερικά, αποτελείται από 5 θαλάμους μεγαλύτερους και μικρότερους. Το πιο εντυπωσιακό σημείο είναι η λίμνη που περιβάλλεται από τεράστιους σταλακτίτες και σταλαγμίτες και βρίσκεται στο χαμηλότερο επίπεδο. Στη λίμνη, βρίσκεται και ο «μανδύας του Δία», ένας σταλακτίτη, που σαν πολυέλαιος κρέμεται πάνω από τη λίμνη και το σχήμα του στη φαντασία των ντόπιων, φορτισμένη με τους μύθους αιώνων, θυμίζει μανδύα. Στο πίσω μέρος της λίμνης, μπορεί εύκολα να διακριθεί ένα μικρό διαμέρισμα του Δικταίου Αντρου, εκεί που λένε ότι γεννήθηκε ο πατέρας των θεών. – Σπήλαιο Καστανιά, Πελοπόννησος Τρία εκατομμύρια χρόνια χρειάστηκε η φύση για να δημιουργήσει τον απαράμιλλο λιθωματικό διάκοσμο και να πλάσει σώματα και μορφώματα μιας φαντασίας αμύθητης. Ανάμεσα στους θεόρατους κόκκινους και λευκούς «καταρράκτες» τις γιγάντιες πολύσχημες κολώνες, τις «κουρτίνες» και τα «σεντόνια» που ξεχύνονται σαν κέρινα ομοιώματα απ’ την οροφή, φωλιάζουν«ζώα» και«μνημειώδη πλάσματα». Σπάνιες παρουσίες όπως δίσκοι, επίπεδοι σταλαγμίτες, εκκεντρίτες και ελικτίτες, έχουν τον ιδιαίτερο τόπο τους στο σπήλαιο, ενώ ο μόνιμος κάτοικός τους είναι το τυφλό και κουφό δολιχόποδο. Μέσα σε ασβεστόλιθους ιουρασικής ηλικίας (195 – 145 εκατομ. χρόνων) της ενότητας «Τριπόλεως», έλαβε χώρα πριν από 3 εκατ. χρόνια η σπηλαιογένεση, μετα από μια περίοδο γεωλογικών ταραχών που τη διαδέχθηκε μια δραστήρια περίοδος σταγονορροής και δημιουργίας χημικών ιζημάτων. Η έκταση του Σπηλαίου είναι 1500 τμ, χωρίζεται σε δύο επίπεδα και ο επισκέπτης το περιέρχεται με μια διαδρομή 500μ. Τα έργα αξιοποίησης του, έγιναν σε απόλυτη αρμονία με το εξωτερικό φυσικό περιβάλλον και οι εσωτερικές παρεμβάσεις χαρακτηρίστηκαν από την Εφορεία Παλαιοανθρωπολογίας – Σπηλαιολογίας ως «άριστες και στην παραμικρή τους λεπτομέρεια». – Σπήλαιο των Λιμνών, Αχαΐα Το «Σπήλαιο των Λιμνών» βρίσκεται κοντά στο χωριό Καστριά του Δήμου Λευκασίου Αχαΐας και είναι ένα σπάνιο δημιούργημα της φύσης. Εκτός από τους λαβυρινθώδεις διαδρόμους, τις μυστηριώδεις στοές και τους παράξενους σταλακτιτικούς σχηματισμούς του, έχει κάτι αποκλειστικά δικό του• τις αλλεπάλληλες κλιμακωτές λίμνες (εκτείνονται σε τρεις ορόφους), που το καθιστούν μοναδικό στο είδος του στον κόσμο. Το αξιοποιημένο μήκος του σπηλαίου προς το παρόν ανέρχεται σε 500 μέτρα και ο επισκέπτης μπαίνει στο σπήλαιο από τεχνητή σήραγγα, που καταλήγει κατευθείαν στον δεύτερο όροφο. Οι διαστάσεις του τμήματος αυτού προκαλούν δέος, έκσταση και θαυμασμό. Η διάβαση των λιμνών γίνεται από υπερυψωμένες τεχνητές γέφυρες, ενώ στον κάτω όροφο του σπηλαίου βρέθηκαν απολιθωμένα οστά ανθρώπου και διαφόρων ζώων, μεταξύ των οποίων και ιπποπόταμου. Το τμήμα αυτό προορίζεται για βιοσπηλαιολογικό εργαστήριο διεθνούς προβολής. – Σπήλαιο πηγών Αγγίτη, Δράμα Σε απόσταση 25χλμ. περίπου από την πόλη της Δράμας, βρίσκεται το μεγαλύτερο σε μήκος και όγκο σπήλαιο της Ελλάδας. Πρόκειται για το σπήλαιο Μααρά, (γνωστό ως Σπήλαιο πηγών Αγγιτη) στους νότιους πρόποδες του Φαλακρού, όπου μέσα από τα έγκατα της γης πηγάζει ο παγωμένος ποταμός Αγγίτης. Τo σπήλαιο ανακαλύφθηκε το Σεπτέμβριο του 1978, ενώ η οροφή του είναι γεμάτη σταλακτίτες, ορισμένοι εκ των οποίων έχουν διάμετρο 2 μ και φτάνουν ως την επιφάνεια του νερού. Τα χρώματά τους είναι καταπληκτικά και οφείλονται στην ύπαρξη μεταλλευμάτων (μαγγάνιο, σίδηρος, χαλκός κ.ά.). Η προϊστορία του σπηλαίου ξεκινά ήδη πριν από 30.000 χρόνια, ενώ οι ανασκαφές έχουν φέρει στο φως λίθινα εργαλεία και οστά προϊστορικών ζώων (ρινόκερου, μεγάκερου, μαμούθ), κάποια από τα οποία εκτίθενται σήμερα στο Μουσείο Δράμας. Στην «αίθουσα του τροχού», σε ένα μικρό πλάτωμα στην αριστερή όχθη του ποταμού ανακαλύφθηκαν λείψανα εγκαταστάσεων της Νεολιθικής Περιόδου (3.000 π.Χ.), ενώ εντυπωσιακή είναι και η αίθουσα «Ακρόπολη». Πρόκειται για τη μεγαλύτερη αίθουσα που έχει ανακαλυφθεί σε ελληνικό σπήλαιο (μήκους 120, πλάτους 65 και ύψους 45 μέτρων), που εντυπωσιάζει με το μέγεθος, τον διάκοσμο, αλλά και το ποτάμι που τη διαρρέει, δημιουργώντας υπόγειες όχθες και βραχώδεις σχηματισμούς, συνθέτοντας ένα πραγματικά απόκοσμο σκηνικό. – Σπήλαιο Κάψια, Αρκαδία Το σπήλαιο «Καταβόθρες του Κάψια» βρίσκεται κάτω από το Χιονοδρομικό Κέντρο του Μαινάλου, 1500 μέτρα απ’ το χωριό Κάψια και ανακαλύφθηκε το 1887 από τον Γάλλο αρχαιολόγο Γουσταύο Φουζέρ. Έχει μήκος, σε ευθεία, 380 μέτρα και ο διάκοσμος του αποτελεί ένα σπάνιο, μεγαλειώδες θέαμα συνδυασμού χρωμάτων, σχεδίων και φυσικών συμπλεγμάτων.Μέχρι σήμερα έχουν εξερευνηθεί περίπου 6.500 τ.μ. του σπηλαίου, ενώ στο εσωτερικό του εντοπίστηκαν απολιθώματα νεολιθικής εποχής, ίχνη παλιάς πλημμύρας, ανθρώπινα οστά και κρανία, αλλά και πήλινα λυχνάρια του 4ου και 5ου αιώνα μ.Χ. Στο εσωτερικό του σπηλαίου υπάρχουν μικρά και μεγάλα δωμάτια, πολυδαίδαλοι διάδρομοι και μοναδικά συμπλέγματα από σταλακτίτες και σταλαγμίτες που ξεπερνούν κατά πολύ το ένα μέτρο. Στην «αίθουσα των θαυμάτων» του σπηλαίου μπορεί να αντικρίσει κανείς ένα αληθινό δάσος από κατάλευκους σταλακτίτες που κρέμονται από την οροφή και πολύχρωμους σταλαγμίτες σε μοναδικούς συνδυασμούς χρωμάτων και σχεδίων. Εικόνες πραγματικά θεαματικές που κάνουν το Σπήλαιο του Κάψια ένα σπήλαιο αξεπέραστης αξίας αλλά και ομορφιάς. – Σπηλιά του Ορφέα, Μακεδονία Κατεβαίνοντας από την Αλιστράτη, το φαράγγι που πήρε το όνομά του από το σπήλαιο στο οποίο οδηγεί φτάνει μέχρι τη Σπηλιά του Ορφέα, βρίσκει κανείς το Σπήλαιο του Ορφέα, ένα απαράμιλλης φυσικής ομορφιάς μέρος. Μέσα στο σπήλαιο, η αργή αλλά ανίκητη δύναμη του νερού έχει λαξεύσει σταλαγμίτες 45.000 ετών, σε εκπληκτικούς σχηματισμούς. Πρόκειται για μια οριζόντια, δαιδαλώδη σπηλιά, με συνολικό μήκος 300 μέτρα και πλάτος που κυμαίνεται από 20 μέτρα έως 30 μέτρα. Πέραν όμως της φυσικής ομορφιάς, το Σπήλαιο του Ορφέα είναι ένα «σεντούκι» που προστατεύει καλά σημαντικά μυστικά της ανθρώπινης ιστορίας. Από τις έρευνες της Εφορεία Παλαιοανθρωπολογίας και Σπηλαιολογίας, βρέθηκαν μέσα στο σπήλαιο ευρήματα που αποκαλύπτουν ότι άνθρωποι έζησαν εκεί ακόμη και 9.000 χρόνια πριν. Μέσα στο σπήλαιο, εκτός από αντικείμενα καθημερινής χρήσης (εργαλεία, θραύσματα αγγείων κλπ) βρέθηκαν και ανθρώπινα κρανία και λείψανα. Από τη στιγμή που ανακαλύφτηκε το Σπήλαιο του Ορφέα, κοντά στην Αλιστράτη τράβηξε αμέσως το ενδιαφέρον, όχι μόνο για το μέγεθος και την ομορφιά του, αλλά κυρίως για τη σημασία των παλαιοντολογικών και αρχαιολογικών ευρημάτων που έκρυβε για χιλιάδες χρόνια και μαρτυρούν τον ρόλο του στην εξελισσόμενη ιστορία του ανθρώπου στη Ελλάδα.
