Νεολιθική εποχή, ο Ξέρξης και ο Κοσμάς ο Αιτωλός
Οπως είπαμε και παραπάνω, η Ελευθερούπολη έχει πλούσια ιστορία. Μάλιστα, υπάρχουν ενδείξεις πως η ευρύτερη περιοχή, όπου σήμερα βρίσκεται η κωμόπολη, ήταν κατοικημένη από την ύστερη νεολιθική εποχή και ίσως εδώ βρισκόταν η αρχαία πόλη Πέργαμος.
Στην περιοχή του λόφου που βρίσκεται στην περιοχή «Παλιάμπελα», πάνω από τα σημερινά νεκροταφεία, η ΙΗ’ Εφορεία Προϊστορικών και Κλασσικών Αρχαιοτήτων Ν. Καβάλας εντόπισε έναν αρχαίο οικισμό, με τα επιφανειακά ευρήματα να δείχνουν πως κατοικήθηκε από το 4.000 π.Χ. περίπου, μέχρι και τα ιστορικά χρόνια.
Κατά την παλαιοχριστιανική περίοδο, κτίσθηκε Βασιλική (6ος μ.Χ. αιώνας), η οποία βρέθηκε με πολλά παλαιοχριστιανικά θραύσματα αρχιτεκτονικών μελών στο εσωτερικό του ναού του Αγίου Νικολάου. Το Πράβι, το 1530 είχε 215 χριστιανικά και 17 μουσουλμανικά νοικοκυριά. Από εκεί πέρασε και ο Κοσμάς ο Αιτωλός, στην κατά τη Βόρεια Ελλάδα περιοδεία του. Με τη μορφή που έχει σήμερα η κωμόπολη δημιουργήθηκε επί Τουρκοκρατίας, η απελευθέρωση από την οποία έγινε το 1912.
Στις 16 Ιουλίου 1909 εξελέγη Μητροπολίτης Ελευθερουπόλεως ο επίσκοπος Γερμανός Σακελλαρίδης, ο οποίος επέδειξε σημαντική θρησκευτική και εθνική δράση. Για το λόγο αυτό ο βουλγαρικός κατοχικός στρατός, τον Μάρτιο του 1917, τον συνέλαβε και τον φυλάκισε στο Πράβι όπου τον κρατούσε δέσμιο και τον βασάνιζε επί ένα πεντάμηνο.
Τη νύχτα της 5ης προς 6η Ιουλίου του 1917, τον έβγαλαν εκτός της φυλακής του με ισχυρή συνοδεία στρατιωτών, με πρόφαση να τον οδηγήσουν στη Δράμα ή στη Βουλγαρία. Στην πραγματικότητα όμως τον οδήγησαν στο μαρτύριο. Τον κατακρεούργησαν δίπλα σε ένα πηγάδι, μεταξύ των οικισμών Δάτο και Αμυγδαλεώνας των Φιλίππων. Στη συνέχεια τον απαγχόνισαν σε μία λεύκα και ακολούθως άναψαν φωτιά κάτω από σώμα του, μέχρις ότου εξέπνευσε.
Με την ανταλλαγή πληθυσμών εγκαταστάθηκαν Ελληνες της Ανατολικής Θράκης πέριξ του ναού του Αγίου Νικολάου. Το 1929 μετονομάσθηκε από Πράβι σε Ελευθερούπολη και τη νέα της ονομασία την οφείλει στην κατεστραμμένη από τους Τούρκους έδρα της αρχαίας επισκοπής Ελευθερουπόλεως. Σήμερα η κωμόπολη αποτελεί την έδρα της ομώνυμης Μητρόπολης, της μίας από τις δύο που υπάρχουν στο νομό Καβάλας.
Η Ελευθερούπολη αποτέλεσε έδρα της Κοινότητας Πραβίου που συστάθηκε στις 20/11/1919, αρχικά υπαγόμενη στον Νομό Δράμας. Το 1924 υπήχθη στο Νομό Καβάλας και στις 05/02/1929 μετονομάσθηκε από Πράβι σε Ελευθερούπολη. Το 1946 η Κοινότητα Ελευθερουπόλεως αναγνωρίζεται σε Δήμο. Το 1999 με την εφαρμογή του προγράμματος Καποδίστριας ο δήμος διευρύνθηκε με την προσάρτηση των μέχρι τότε κοινοτήτων Αμισιανών, Κηπίων, Χορτοκοπίου, Κοκκινοχώματος και Χρυσοκάστρου.
Ο παραδοσιακός οικισμός, οι καπναποθήκες και το ΠαγγαίοΑν βρεθείτε στην Ελευθερούπολη, μπορείτε να περπατήσετε στα στενά της, να δείτε τον ιστορικό- παραδοσιακό οικισμό και τις παλαιές καπναποθήκες και να επισκεφθείτε την εκκλησία του Αγίου Νικολάου, που βρίσκεται στη θέση της παλαιοχριστιανικής βασιλικής (6ος αι.), που ήταν πιθανώς αφιερωμένη στον Αγιο Μηνά. Στο προαύλιο της εκκλησίας βρίσκονται οι τάφοι του ευεργέτη της πόλης Φρίξου Παπαχρηστίδη (1901-2001), καπνεμπόρου και εφοπλιστή, και του μητροπολίτη Ελευθερούπολης Ευδόκιμου.
Θα δείτε επίσης την εκκλησία του Αγίου Νεκταρίου, που θεμελιώθηκε το 1976 με δαπάνες του Βασίλη Παπαχρηστίδη, το κτίριο της Μητρόπολης, τον Μητροπολιτικό Ναό του Αγίου Ελευθερίου, το Παλαιό Οικοτροφείο, τη Δημόσια Κεντρική Βιβλιοθήκη και μπορείτε να κάνατε πληθώρα εξορμήσεων στις γύρω περιοχές, οι οποίες επίσης είναι «γεμάτες» ιστορία και φυσική ομορφιά. Μην ξεχάσετε να επισκεφθείτε το Παγγαίο Ορος, το δεύτερο ιστορικό βουνό μετά τον Ολυμπο και οπωσδήποτε τις πανέμορφες παραλίες της περιοχής ενώ φυσικά, μπορείτε να απολαύσετε τον καφέ σας και να κάνετε τα ψώνια σας στην όμορφη αγορά.
