Οι πολυετείς προσπάθειες μιας ελληνοελβετικής συνεργασίας για τη διάσωση ενός μοναδικού μνημείου αναγνωρίζονται με τη μεγαλύτερη Ευρωπαϊκή πολιτιστική διάκριση της Europa Nostra. Πρόκειται για το έργο αποκατάστασης της Αγίας Κυριακής Απειράνθου, μιας σπάνιας περίπτωσης βυζαντινού ναού με ανεικονικό διάκοσμο, που αποτελεί πολύτιμη μαρτυρία της περιόδου της Εικονομαχίας.
Στην αξιώτικη ενδοχώρα, 3 χιλιόμετρα από το γνωστό παραδοσιακό πετρόχτιστο χωριό της Απειράνθου βρίσκεται η Αγία Κυριακή, ένα από τα σημαντικότερα μνημεία των Βαλκανίων. Ο διάκοσμός του, κατάλοιπο της περιόδου της θεολογικής και πολιτικής διαμάχης σχετικά με την λατρεία των εικόνων, που συντάραξε την Βυζαντινή Αυτοκρατορία κατά τον 8ο και 9ο αι. είναι ανεικονικός. Αντί εικόνων, περίτεχνα γεωμετρικά μοτίβα, πτηνά, λουλούδια και σταυροί στολίζουν το μικρό βυζαντινό ξωκλήσι, η διάσωση του οποίου αποτελούσε ζητούμενο πολλών χρόνων.
Ένα παλιό μονοπάτι που αγκαλιάζουν βελανιδιές και η γνήσια πέτρα των Κυκλάδων οδηγεί στο πρόσφατα ανακαινισμένο εκκλησάκι που πλέον έχει κάθε λόγο να έλκει ταξιδιώτες από όλο τον κόσμο. «Μέρος της καμάρας και του βόρειου τοίχου του νάρθηκα έχει γκρεμιστεί, οι τοίχοι του ιερού είναι τρυπημένοι και το δάπεδο είναι ξηλωμένο και κατεστραμμένο από τους αρχαιοκάπηλους. Δεν έχει πόρτες και χρησιμοποιείται για στάνη από τους βοσκούς», διαβάζω στο άρθρο της κ. Αγάπης Βασιλάκη «Εικονομαχικές Εκκλησίες στη Νάξο» στο Δελτίο της Χριστιανικής Αρχαιολογικής Εταιρείας του 1962-63. Σήμερα, όχι μόνο οι Αξιώτες και ο ελληνικός λαός, αλλά όλοι όσοι τιμούν και σέβονται τον Πολιτισμό που δημιούργησε ο άνθρωπος ανά τους αιώνες έχουν κάθε λόγο να αισθάνονται ιδιαίτερη χαρά.
Οι προσπάθειες των συλλόγων J.-G. Eynard της Γενεύης και Amitiés gréco-suisses της Λωζάννης που χρηματοδότησαν τη μελέτη αποκατάστασης του μνημείου, του Ελβετικού Συλλόγου Association Hagia Kyriaki, Naxos, και του Συμβουλίου Αρχιτεκτονικής Κληρονομιάς της Ελληνικής Εταιρείας Περιβάλλοντος και Πολιτισμού (ΕΛΛΕΤ), που συνέβαλε καθοριστικά στην προσέλκυση χορηγιών ευδοκίμησαν με αποτέλεσμα κατά την περίοδο 2013-2014 να πραγματοποιηθούν οι απαιτούμενες εργασίες στερέωσης και στεγάνωσης του μνημείου υπό την εποπτεία της 2ας Εφορείας Βυζαντινών Αρχαιοτήτων.
Το έργο αποκατάστασης του ναού κατέστη εφικτό αρχικά με χρηματοδότηση από τους συλλόγους J.-G. Eynard, Amitiés gréco-suisses και το Ίδρυμα Ι. Φ. Κωστοπούλου, και στη συνέχεια με την γενναιόδωρη χρηματοδότηση του Ιδρύματος Α. Γ. Λεβέντη, της Μαρίνας και του Θανάση Μαρτίνου, καθώς και την πολύτιμη συνεισφορά του συλλόγου Association Hagia Kyriaki, Naxos.
Μια πανευρωπαϊκή τιμή για την Ελλάδα
Η αποκατάσταση της Αγίας Κυριακής ήταν απόλυτα επιτυχημένη καθώς διασώθηκε το οικοδόμημα και ο μοναδικός διάκοσμός του, ενώ ταυτοχρόνως προστατεύθηκε με σχολαστικότητα η αυθεντικότητα του μνημείου, με την αποφυγή προσθήκης στοιχείων που θα απέκρυπταν το πέρασμα του χρόνου και την ιστορία του.
Οι κριτές της Europa Nostra δήλωσαν: «Το έργο αποκατάστασης του οικοδομήματος και του διακόσμου του, που συνδέονται άμεσα με μία σημαντική περίοδο της ευρωπαϊκής σκέψης, έγιναν με σεβασμό κι ευαισθησία. Τα εξαιρετικά αποτελέσματα επετεύχθησαν χάρη σε μία διεθνή και διεπιστημονική συνεργασία, καθώς και στην συνέργεια ιδιωτικών και δημοσίων φορέων».
Επίσης επεσήμαναν: «Έχει επιδειχθεί εξαιρετική προσοχή στη διατήρηση του μνημείου με σεβασμό, εντός ενός μοναδικού περιβάλλοντος και φυσικού τοπίου σε μία απομακρυσμένη περιοχή. Με ιδιαίτερη φροντίδα αποκαταστάθηκε ένα μνημείο που ανήκει, σε ευρωπαϊκό επίπεδο, σε μία συχνά παραμελημένη κατηγορία πολιτιστικής κληρονομιάς».
Τοπική απονομή στη Νάξο
Η Ελληνική Εταιρεία Περιβάλλοντος και Πολιτισμού (ΕΛΛΕΤ) και η Εφορεία Αρχαιοτήτων Κυκλάδων, έχουν κάθε λόγο να νοιώθουν δικαίωση, χαρά και περηφάνια εκ μέρους όλων των Ελλήνων.
Το Σάββατο 6 Οκτωβρίου, με την τοπική απονομή του Βραβείου Europa Nostra για το έργο Συντήρησης και Αποκατάστασης του Ι.Ν. Αγίας Κυριακής, οι προσπάθειες, οι κόποι και ο αγώνας για την ανάδειξη του πολιτιστικού πλούτου της Ελλάδας και της συμβολής του στον Ευρωπαϊκό Πολιτισμό επιβραβεύονται από το πιο αντιπροσωπευτικό δίκτυο πολιτιστικής κληρονομιάς στην Ευρώπη που αποτελεί τη φωνή της κοινωνίας των πολιτών από 40 χώρες. Και τα βραβεία Europa Nostra αποδίδονται σε εκείνους που «αποτελούν εξαιρετικά παραδείγματα οργανισμών και ατόμων που νοιάζονται και εργάζονται για τη διάσωση της κοινής μας κληρονομιάς», όπως τόνισε και ο Πρόεδρος της Europa Nostra και διάσημος τενόρος Plácido Domingo.
Το έργο αποτελεί παράδειγμα προς μίμηση για παρόμοια μνημεία της Νάξου, και όχι μόνο, όπου δεκάδες ερειπωμένες εκκλησίες αναμένουν τη λήψη άμεσων μέτρων για την προστασία τους.