Ξέρετε ότι οι Σίφωνες μετρούσαν πριν τον μεγάλο πόλεμο περισσότερους από 350 μόνιμους κατοίκους; Γνωρίζατε ότι στη Μέση, στην παραλία του Άι Γιώργη του Βορίδη υπάρχει σπήλαιο που λειτούργησε ως ορμητήριο για το θρυλικό υποβρύχιο «Παπανικολής»;
Είχατε ακούσει ότι ο Δανακός αποτελεί το αγαπημένο χωριό του γνωστού τραγουδοποιού Γιάννη Χαρούλη που λατρεύει να τραγουδάει κάτω από τη σκιά του αιωνόβιου πλάτανου με τους επτά νερόμυλους να δημιουργούν μία καταπληκτική εικόνα;
Η Νάξος με τα δεκάδες χωριά, κυρίως στην ενδοχώρα, ακόμα και σήμερα έχει πολλά κρυμμένα μυστικά... άλλα μικρά κι άλλα μεγάλα. Η ουσία είναι ότι εκτός από τα επώνυμα χωριά με τους δεκάδες επισκέπτες και την μεγάλη ιστορία σε βάθος χρόνου, διαθέτει και άλλα χωριά ή περιοχές που σήμερα είναι λιγότερο «επώνυμα» αλλά με πλούσια ιστορία και με ταξίδια στο παρελθόν που σε συγκλονίζουν.
Ελάτε λοιπόν να γνωρίσουμε κάποια από αυτά τα καλά κρυμμένα μυστικά, που συμπληρώνουν τους θησαυρούς του νησιού της Νάξου.
Δανακός: Χαμένος στη χαράδρα δύο βουνών...
Είναι ίσως το πιο αδικημένο χωριό στην ιστορία της Νάξου. Από τα παλαιότερα κατοικημένα κάτι που αποδεικνύεται από την διαφορετικότητα που έχουν τα επίθετα των κατοίκων του σε σχέση με τα άλλα χωριά της Ορεινής Νάξου και των αναφορών ακόμη και στα κείμενα του Όμηρου. Ο Δανακός δεν έχει περισσότερους από 100 κατοίκους ενώ στο σχολείο του, φοιτούν μόλις δύο παιδιά. Το χειμώνα το γραφικό χωριό της Νάξου χάνεται από την ομίχλη που δημιουργεί το γεγονός ότι βρίσκεται κτισμένο στη χαράδρα δύο βουνών... Το καλοκαίρι η δροσιά από τα αιωνόβια δέντρα της ρεματιάς δίνει την αίσθηση ότι βρίσκεται σε χωριό της Ηπειρωτικής Ελλάδας. Όμως, αυτό που κάνει τη διαφορά είναι ο υδροφόρος ορίζοντας και τα κρυστάλλινα νερά που εμφανίζονται στην πηγή της κεντρικής πλατείας του χωριού. Οι νερόμυλοι κατά μήκος της ρεματιάς αποτελούν ένα δεύτερο σημείο αναφοράς για τον οικισμό, που έγινε γνωστός την τελευταία δεκαετία για τις εκπληκτικές συναυλίες που διοργανώνονται στο πλάτωμα της πηγής, με τον Γιάννη Χαρούλη. Η Μονή Φωτοδότη -το παλαιότερο μοναστήρι του νησιού- βρίσκεται στην είσοδο του χωριού και είναι το πλέον επισκέψιμο σημείο για τον Δανακό, ενώ μια βόλτα μέσα από τα χαραγμένα μονοπάτια της περιοχής, αναζωογονεί την ψυχή των επισκεπτών...
Κεραμωτή: Η αυθεντικότητα της Νάξου
Εάν υπάρχει ένα χωριό που κρατάει την αυθεντικότητα της Νάξου αυτό ενδεχομένως είναι η Κεραμωτή, το όνομα της οποίας κατά παράδοση έχει σχέση με τον κέραμο που μορφοποιείται στη βάση του οικισμού. Η Κεραμωτή χαρακτηρίζεται ως το «αυθεντικό» χωριό της Νάξου αφού δεν υπάρχει δρόμος που να το διέρχεται. Στην είσοδο του χωριού είναι η στάση του λεωφορείου κι από εκεί και πέρα αρχίζει το περπάτημα... Η Κεραμωτή, χτισμένη στο βάθος της χαράδρας που δημιουργούν τα βουνά Κόρωνος και Φανάρι μοιάζει να ...αιωρείται με τα φυσικά φαινόμενα που προσφέρουν φανταστικές εικόνες στους όποιους επισκέπτες. Με λιγοστούς πλέον κατοίκους – ούτε 50 - το χειμώνα, αλλά με δεκάδες φανατικούς επισκέπτες το καλοκαίρι αποτελεί ιδανικό προορισμό για όσους λατρεύουν τη φύση. Αιτία; Ο Ρουτσούνας – στη πηγή των Καναφών – που είναι ο μοναδικός καταρράκτης στις Κυκλάδες με ύψος έξι μέτρων περίπου. Οι εικόνες που προσφέρει ο Ρουτσούνας είναι φανταστικές και δεν είναι λίγοι αυτοί που επιλέγουν την πηγή που καταλήγει, για να κάνουν τα καλοκαιρινά τους...μπάνια. Νερόμυλοι και γραφικά γεφύρια ανάμεσα σε αιωνόβια δέντρα συνθέτουν ένα σκηνικό πρωτόγνωρο για νησί του Αιγαίου. Όσοι επιχειρήσουν να επισκεφτούν το χωριό ακόμα και τους πιο καυτούς μήνες του καλοκαιριού αντιλαμβάνονται ότι ο χρόνος έχει σταματήσει σε αυτόν τον τόπο, σε μια άλλη, όμορφη εποχή... Στην Κεραμωτή υπάρχει ακόμη η πλάτσα (η πλατεία), το σημείο συνάντησης για τους κατοίκους και τους επισκέπτες, που μπορούν στα καφενεία, να δροσιστούν και να γευτούν κεράσματα μέσα από την ψυχή των ανθρώπων του χωριού. Φεύγοντας από την Κεραμωτή, μην ξεχάσατε να πάρετε το καλύτερο μέλι που δοκιμάσατε ποτέ!
Η Μέση με τα σπήλαια
Ένα ακόμη γραφικό χωριουδάκι της Νάξου με λιγοστούς πλέον κατοίκους (ούτε 50) συνδέει τον Απόλλωνα με το Σκαδό και στο παρελθόν έδινε καλούς σμυριδεργάτες. Σήμερα; Κτηνοτρόφοι και λίγοι ψαράδες. Βλέπετε, στο επίνειο του χωριού βρίσκεται η παραλία του Αγίου Γεωργίου Βορίδη με ένα καταπληκτικό σπήλαιο όπου φημολογείται ότι αποτέλεσε το ορμητήριο για το υποβρύχιο «Παπανικολής» στη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Πιο δίπλα συναντά κανείς και το Δρακοντόσπηλιο με σταλαχτίτες και σταλαγμίτες, και το οποίο σύμφωνα με την παράδοση δεν έχει ...τέλος. Επιστρέφοντας στο χωριό, δροσιστείτε στη σκιά του υπεραιωνόβιου Πλάτανου αλλά και στην πηγή του, από την οποία αναβλύζει το πιο «ελαφρύ» νερό που υπάρχει! Πολλοί πιστεύουν ότι το νερό αυτό λειτουργεί και ως «ελιξίριο νεότητας» αφού στο χωριό υπάρχουν πολλοί ηλικιωμένοι σε πολύ καλή φυσική κατάσταση, γι αυτό και προσπαθούν έστω και για μία φορά στη ζωή τους να πιουν από το «θαυματουργό» νερό της πηγής της Μέσης!
Σκαδό: Οι Τούρκοι εδώ ...έχτισαν εκκλησία
Έντονη σημειολογία ακολουθεί την ονομασία του χωριού και αυτό είναι που κάνει το Σκαδό να ξεχωρίζει... Είτε προέρχεται από τη λέξη «ισκάς – άδος» που σημαίνει σύκο, επειδή είχε πολλές συκιές ή από το «σκιερό» εξαιτίας της σκιάς των δέντρων του. Όπως κι εάν έχει αυτό που χαρακτηρίζει το πάλαι ποτέ κεφαλοχώρι της Ορεινής Νάξου είναι το σύνολο σχεδόν των σοκακιών που είναι πλακόστρωτα αλλά και η ιδιαίτερη αρχιτεκτονική όσον αφορά την κατασκευή των οικημάτων. Μιλάμε για δίπατα σχεδόν αρχοντικά ή και απλά σπίτια μοναδικής όμως γοητείας, τα οποία σήμερα δυστυχώς είναι ως επί τω πλείστον εγκαταλελειμμένα. Οι περισσότεροι επισκέπτες νιώθουν εκστασιασμένοι από την εκκλησία της Παναγιάς που βρίσκεται στην είσοδο του χωριού, όπου σύμφωνα με την παράδοση χτίστηκε επί Τουρκοκρατίας και με την αρωγή των Τούρκων κατακτητών. Κάτι παράδοξο, με την ιστορία να αναφέρει ότι χάρη σε ένα ...χαμένο σκουλαρίκι που βρήκε ένας Σκαδιώτης και το οποίο ανήκε στην κόρη του πασά ολοκληρώθηκε η εκκλησία... Σήμερα, όσοι βρεθούν στο Σκαδό μπορούν να δουν τη λαογραφική συλλογή της Μαριγώς Πιτταρά αλλά και το ανακαινισμένο λιοτρίβι που βρίσκεται στο κέντρο του χωριού και λειτουργεί πλέον ως μουσειακός χώρος.
Σκεπόνι: Μια όαση για τους περιπατητές
Οι νεότεροι ακούγοντας το όνομα «Σκεπόνι» αναρωτιούνται που μπορεί να βρίσκεται αυτός ο οικισμός στη Νάξο. Την δεκαετία του ‘80 είχε ακουστεί ότι αλλοδαποί κυρίως από την Γερμανία είχαν εγκατασταθεί στη θέση «Σκεπόνι» έχοντας βρει ...ουράνιο. Οι συγκεκριμένοι Γερμανοί όντως είχαν εγκατασταθεί στη περιοχή που χρόνο με το χρόνο έχανε τους μόνιμους κατοίκους της, αλλά βέβαια ουράνιο δεν βρήκαν ποτέ... Στο Σκεπόνι πάντως κυρίαρχο ρόλο παίζει ο Πύργος των Κορονέλλων που είχε κατασκευαστεί επί φραγκοκρατίας – είχε ρόλο φυλακίου λόγω της καίριας θέσης του στο βόρειο σημείο της Νάξου, όσον αφορά τον έλεγχο του κεντρικού Αιγαίου – αλλά και η παρθένα φύση με πολλά δέντρα, πλούσια χλωρίδα και τρεχούμενα νερά. Στην περιοχή θα συναντήσεις αρκετούς βοσκούς με τα κοπάδιά τους οι οποίοι έχουν την ευλογία να κινούνται σε έναν πέτρινο οικισμό με καταπληκτική θέα – σε υψόμετρο 240 μέτρα - με τρεχούμενα νερά τα οποία καταλήγουν στο φράγμα της Φανερωμένης. Επίσης, όσοι αρέσκονται στην πεζοπορία, εδώ θα συναντήσουν και την παλιά εκκλησία του Άι Γιώργη του Σκεπονίτη με πολλές και όμορφες τοιχογραφίες...
Σίφωνες: ...κάτι από την Ιταλική Πομπηία
Στο δρόμο για την ορεινή Νάξο μέσω του νέου επαρχιακού δρόμου από τον Κυνίδαρο προς τον Σταυρό Κεραμωτής και την Κόρωνο συναντάμε έναν οικισμό που θυμίζει κάτι από την Ιταλική Πομπηία καθότι η ζωντάνια που διαθέτουν τα ακίνητα είναι μοναδική. Έχεις την αίσθηση ότι περπατώντας στα μικρά σοκάκια των Σιφώνων θα δεις τους κατοίκους να σε αγγίζουν, να ζητούν να σε φιλέψουν και να σε κάνουν να αισθανθείς ένα μ’ αυτούς. Κι όμως, οι Σίφωνες, ένας οικισμός που βρίσκεται ανάμεσα στα όρια των χωριών Κεραμωτής, Απειράνθου, Μονής και Κυνίδαρου, είναι ακατοίκητος από τα τέλη της δεκαετίας του '40. Ίσως το βαρύτερο πλήγμα που δέχτηκε η Νάξος κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Διοικητικά ανήκει στην Μονή αλλά ουσιαστικά έχουμε δύο Σίφωνες που χωρίζονται από τον δρόμο. Οι Άνω Σίφωνες ανήκουν στην Απείρανθο και οι Κάτω Σίφωνες ανήκουν στην Μονή. Το παράδοξο της όλης ιστορίας είναι ότι το 90% αυτών που έχουν σχέση με τον οικισμό είναι από την Κόρωνο...
Θεωρήθηκε και όχι άδικα, ως "η όαση της ορεινής Νάξου" λόγω των τρεχούμενων νερών αλλά και της εύφορης γης που διέθετε με αποτέλεσμα λίγο πριν τον μεγάλο πόλεμο οι κάτοικοι να είναι έτοιμοι να αιτηθούν ακόμη και την κατασκευή σχολείου έχοντας 65 παιδιά σε ηλικία για την είσοδό τους στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση. Όμως, η επόμενη ημέρα του πολέμου ξερίζωσε τη καρδιά των Σίφωνων και η μεταναστευτική τάση έφερε τους κατοίκους στο δρόμο της εξόδου από το νησί... Εάν πάντως θέλει κάποιος να περπατήσει στα σοκάκια του ακατοίκητου οικισμού ας το κάνει. Όμορφη θέα, πράσινο και τρεχούμενα νερά συνθέτουν μια πρωτόγνωρη και ελκυστική εικόνα...
Ατσιπάπη: Ένα ιστορικό «δέσιμο» Νάξου και Κρήτης
Η αλήθεια είναι ότι ακούγοντας τον οικισμό «Ατσιπάπη» οι περισσότεροι κουνούν με άγνοια το κεφάλι τους από τη στιγμή που δεν γνωρίζουν που βρίσκεται. Κι όμως, ο συγκεκριμένος οικισμός, που βρίσκεται στην βορειοανατολική περιοχή του νησιού σε υψόμετρο περίπου 500 μέτρων, είναι γνωστός από τον 15ο αιώνα αν και με βάση τις αρχαιολογικές ανασκαφές είναι πολύ παλαιότερος, φτάνει ακόμη και στον 8ο αιώνα... Μάλιστα, το όνομα «Ατσιπάπη» παραπέμπει και σε κρητικό ιδίωμα «ατσιποδιά ή ατσιποδιώ» που έχει σχέση με την κακοτυχία, την αναποδιά... Οπότε, όσοι θεωρούν ότι υπάρχει σχέση Νάξου - Κρήτης και μόνο με την αναφορά στον συγκεκριμένο οικισμό, κατανοούν ότι το δέσιμο ήταν ιδιαίτερα ισχυρό... (στο Ρέθυμνο υπάρχει η περιοχή "Ατσιπόπουλο"). Και συν τοις άλλοις η ιστορία πηγαίνει ακόμη πιο πίσω και φέρνει την Νάξο ακόμη και σε εξάρτηση με τους Άραβες που είχαν καταλάβει την Κρήτη, αφού το νησί ήταν υπό την ...μπότα τους και πλήρωνε κεφαλικό φόρο. Ουσιαστικά, η Ατσιπάπη είναι ένας εποχικός σήμερα οικισμός με πολλά ερειπωμένα κτήρια, ενώ όσα διατηρούνται λειτουργούν ως μητάτοι (στάβλοι) για φιλοξενία ζώων. Αυτό που εντυπωσιάζει τους επισκέπτες είναι η ιδιαίτερη αρχιτεκτονική, με χρήση ξερολιθιάς και τοξωτές κατασκευές, κάτι που είναι γνώρισμα των τεχνητών της Ορεινής Νάξου, ενώ δεν χρησιμοποιούνται συνδετικά μέσα όπως τσιμέντο ή άμμος για να συγκρατούνται. Αν επισκεφτείτε την περιοχή, μην παραλείψετε να εξερευνήσετε την εκκλησία του Αγίου Ισιδώρου (του 11ου αιώνα) και το βυζαντινό εκκλησάκι της Παναγίας Κεράς (του 9ου αιώνα) με ίχνη τοιχογραφιών στο εσωτερικό του.
Άρθρο του περιοδικού my naxos - free press