Του Ανδρέα Λιούμπα*
Από 08 Νοεμβρίου μέχρι την 10 Νοεμβρίου ο Πρόεδρος των ΗΠΑ επισκέφτηκε την Κίνα. Η συνάντηση αυτή έγινε εντός διαφορετικού πλαισίου από την αντίστοιχη του Προέδρου Σι στις ΗΠΑ πριν από επτά μήνες. Το παρόν άρθρο αποτελεί μια πρώτη εκτίμηση των αποτελεσμάτων της επίσκεψης.
Γενικές προσδοκίες, ευρύτερο πλαίσιο.
Οι προσδοκίες για τα ευρύτερα αποτελέσματα αυτής της επίσκεψης ήταν εξαρχής περιορισμένες. Σε αυτό συνηγορούσαν μια σειρά λόγων: τα προβλήματα που αντιμετωπίζει η διακυβέρνηση Τραμπ στο εσωτερικό, η εξελισσόμενη κρίση με την Β. Κορέα, οι επιλογές της Ουάσιγκτον σχετικά με το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν και φυσικά το γεγονός ότι ο Πρόεδρος Σι θα υποδέχονταν τον κ. Τραμπ με το κύρος του ισχυρότερου Κινέζου ηγέτη μετά τον Μαο, γεγονός που θα περιόριζε την ευελιξία των κινήσεων του. Στα παραπάνω θα πρέπει να συνυπολογίσουμε την χρονική συγκυρία: το πέρας της επίσκεψης του κ. Τραμπ συμπίπτει με την έναρξη της Συνόδου του Οργανισμού Οικονομικής Συνεργασίας Ασίας – Ειρηνικού στον οποίο και οι δυο χώρες είναι μέλη – με υφέρπουσες ανταγωνιστικές απόψεις και βλέψεις, τόσο ως προς την ηγεσία αλλά και ως προς ζητήματα ολοκλήρωσης.
Επιπρόσθετα ήταν γνωστό πως οι δυο Πρόεδροι θα προσέρχονταν στο τραπέζι των συνομιλιών με διαφορετική ατζέντα. Ο κ. Τραμπ αναμένονταν πως θα έθετε τα ζητήματα των διμερών εμπορικών σχέσεων και της Β. Κορέας. Στην απέναντι πλευρά ο κ. Σι θα επέμενε στο νέο ρόλο της Κίνας στην περιφέρεια Ασίας – Ειρηνικού καθώς και στην μακροπρόθεσμη βελτίωση των Σίνο – Αμερικανικών σχέσεων σε νέο πλαίσιο.
Όπως είναι γνωστό οι διμερείς συναντήσεις κορυφής πραγματοποιούνται κυρίως για δυο λόγους. Είτε για να υπογραφούν καλά προετοιμασμένες συμφωνίες είτε για να σχηματίσουν οι ίδιοι οι ηγέτες και η στενή ομάδα των συμβούλων τους προσωπική άποψη για το εύρος των διαφορών και τα σημεία σύγκλισης. Σε αυτές τις συναντήσεις το αποτέλεσμα εξαρτάται πολύ από το πολιτικό αισθητήριο, τις προσωπικές προτιμήσεις και το χαρακτήρα του εκάστοτε ηγέτη. Φυσικά οι συναντήσεις κορυφής έχουν και μια βαθιά συμβολική διάσταση την οποία ήταν εξαρχής αναμενόμενο ότι οι Κινέζοι θα αξιοποιούσαν στο έπακρο. Είναι γνωστό πως οι συμβολισμοί των δημόσιων τελετών ήταν για 3000 χρόνια ένας από τους πυλώνες του κομφουκιανικού πολιτικού συστήματος κάτι που καθιστά τους Κινέζους ειδήμονες στο συγκεκριμένο πεδίο.
Σχεδόν όλες οι διμερείς συναντήσεις εκ του σχεδιασμού τους ενσωματώνουν μια δικλείδα ασφαλείας, ένα προσυμφωνημένο αποτέλεσμα σε ένα ελάσσων ζήτημα. Το υπόψη «σχέδιο Β» υφίσταται προκειμένου να αξιοποιηθεί διπλωματικά ώστε να μην θεωρηθεί ότι η συνάντηση απέτυχε σε όλα τα επίπεδα. Στην συγκεκριμένη συνάντηση η δικλείδα ασφαλείας ήταν οικονομικές συμφωνίες οι οποίες δυνητικά θα φτάσουν σε αξία τα 250 δις δολάρια. Αυτό που παραλήφθηκε να ανακοινωθεί είναι ότι πολλές εξ΄ αυτών είχαν ήδη ολοκληρωθεί και ανέστειλαν την υπογραφή τους προκειμένου να συμπέσουν με την επίσκεψη. Είτε ως δικλείδα ασφαλείας, είτε ως επιστέγασμα άλλων, το νούμερο των 250 δις μπορεί να λειτουργήσει.
Εντός του πλαισίου που ορίζεται από τα παραπάνω υλοποιήθηκε η επίσκεψη του κ. Τραμπ στην Κίνα η οποία δικαίωσε όλες τις προβλέψεις περί χαμηλών προσδοκιών.
Ο Πρόεδρος των ΗΠΑ φρόντισε να δικαιώσει μέχρι κεραίας τις προβλέψεις και παρέμεινε στην ατζέντα των δύο θεμάτων: εμπόριο και Β. Κορέα. Και στα δυο οι αρχικές εκτιμήσεις δείχνουν ότι στο τέλος συμβιβάστηκαν οι ΗΠΑ με τις θέσεις της Κίνας και όχι το αντίστροφο.
Βόρεια Κορέα: μια κινέζικη λύση για ένα αμερικανικό πρόβλημα, όταν επιλέξει η Κίνα να ασχοληθεί.
Σε ένα πρώτο επίπεδο ανάγνωσης υπάρχει μια συναίνεση: το καθεστώς της Β. Κορέας είναι πρόβλημα για τις ΗΠΑ αλλά και για την Κίνα.
Η Κίνα έχει ήδη κάνει βήματα για να αποφορτίσει την πίεση που δέχεται: οι ΗΠΑ ζήτησαν από την Κίνα να γίνει πιο σκληρή έναντι της Β. Κορέας και οι Κινέζοι συναίνεσαν σε όλες τις πρόσφατες κυρώσεις που ψηφίστηκαν στον ΟΗΕ. Σε δεύτερη ανάγνωση αυτή η ενέργεια ήταν υπολογισμένη. Πρακτικά εξυπηρετεί την Κίνα καθώς της δίνει χρόνο προκειμένου να επεξεργαστεί μια μόνιμη λύση. Την ίδια στιγμή οι ΗΠΑ άλλοτε πιέζουν άλλοτε παρακαλούν για μια άμεση παρέμβαση.
Σε κάθε περίπτωση η λύση προς την οποία εργάζεται η Κίνα είναι σίγουρο ότι δεν πρόκειται να λάβει υπόψη της την Αμερική. Όπως είχαμε αναφέρει ξανά στο παρελθόν η Κίνα δεν δρα παρορμητικά. Επιπλέον τα κινέζικα συμφέροντα δεν εξυπηρετούνται από την αμερικάνικη παρουσία στην χερσόνησο. Δρώντας στη βάση ενός μακροπρόθεσμου προγραμματισμού υπάρχουν σημάδια που υποδεικνύουν πως η Κίνα σχεδιάζει λύση που περιλαμβάνει την Νότια Κορέα αλλά όχι τις ΗΠΑ.
Συγκεκριμένα η Κίνα ενισχύει σταθερά τους δεσμούς της με τη Νότια Κορέα την οποία προσελκύει στη δική της σφαίρα επιρροής. Ταυτόχρονα οι ΗΠΑ, για δικούς τους λόγους, δείχνουν να αντιλαμβάνονται και να ανέχονται την διαμορφούμενη κατάσταση όπως φαίνεται από την πρόσφατή Σίνο – Κορεατική συμφωνία για το σύστημα THAAD. Φυσικά θα συνεχίσουν να επιμένουν για γρήγορα αποτελέσματα αλλά αυτό θα μοιάζει ολοένα και περισσότερο προσχηματικό. Το γενικό συμπέρασμα είναι πώς η επιρροή των ΗΠΑ στην περιοχή φθίνει και η μόνη λύση στο ζήτημα της Κορέας θα προέλθει από την Κίνα, όταν θέλει η Κίνα και πιθανότατα όπως θέλει η Κίνα.
Εμπόριο και οικονομικές συμφωνίες
Ούτε στο δεύτερο πεδίο ενδιαφέροντος των ΗΠΑ ο Πρόεδρος Τραμπ δεν επεφύλαξε εκπλήξεις. Άσκησε ήπια πίεση στην Κίνα σχετικά με τις εμπορικές πρακτικές της τις οποίες όμως απέδωσε, όπως έχει κάνει ξανά στο παρελθόν, στην «αδυναμία των ΗΠΑ να ενεργήσουν». Ο Πρόεδρος Σι, αναμενόμενα, απέφυγε να σχολιάσει τις δηλώσεις του κ. Τραμπ. Η πάγια θέση του Πεκίνου η οποία έχει διατυπωθεί με πολλούς τρόπους είναι ότι εάν οι ΗΠΑ επιθυμούν πιο ισορροπημένες εμπορικές σχέσεις θα πρέπει να σταματήσουν να παραπονιούνται και να αρχίσουν να ανταγωνίζονται. Άλλωστε οι μοχλοί πίεσης των ΗΠΑ προς την Κίνα είναι λιγότερο ισχυροί από όσο στο παρελθόν: οι εξαγωγές της Κίνας προς τις ΗΠΑ με κριτήρια προϊόντα υψηλής προστιθέμενης αξίας είναι, περίπου, 3% του κινέζικου ΑΕΠ, μειούμενες σταθερά όσο το κινέζικο μοντέλο ανάπτυξης περιορίζει την εξάρτηση του από τις εξαγωγές ενώ το έλλειμα εμπορικού ισοζυγίου με την Κίνα διευρύνθηκε καθ΄ όλο το περασμένο εξάμηνο που ο Πρόεδρος Τραμπ ασκούσε λεκτική πίεση στην Κίνα για το συγκεκριμένο ζήτημα. Άλλωστε η κυρίαρχη εκτίμηση είναι ότι οποιαδήποτε μέτρο εφαρμόσουν οι ΗΠΑ εναντίον της Κίνας θα έχει άμεσες συνέπειες – πιθανότατα μεγαλύτερες – και στην αμερικάνικη οικονομία.
Ο τελευταίος τρόπος πίεσης, μέσω πολυμερών εμπορικών συμφωνιών ανταγωνιστικών ασιατικών οικονομιών, χάθηκε για τις ΗΠΑ μετά τον τορπιλισμό εκ μέρος τους της μεγαλύτερης εμπορικής συμφωνίας στην περιφέρεια του Ειρηνικού (ΤΡΡ). Μαζί με την συμφωνία βούλιαξε και η αξιοπιστία των ΗΠΑ ως εμπορικός συνομιλητής.
Οι κινέζικες επιδιώξεις: η Σινική Περιφέρεια
Περνώντας από τα θέματα των ΗΠΑ σε εκείνα που απασχόλησαν την Κίνα ξεκινάμε με μια διαπίστωση: η επίσκεψη του κ. Τραμπ στην Κίνα έγινε σε μια χρονική περίοδο που οι ΗΠΑ φαίνεται να έχουν περισσότερο ανάγκη την Κίνα από το αντίστροφο. Το Πεκίνο είναι σε γενικές γραμμές ικανοποιημένο με το σημερινό status qvo καθώς εκτιμά ότι ο χρόνος δρα υπέρ του. Η εξέλιξη του εγχειρήματος του «Νέου Δρόμου του Μεταξιού» και η απορρέουσα από αυτό οικονομική και πολιτική επιρροή του στην περιφέρεια αρχίζει να συμπίπτει με την μεγεθυνόμενη δυνατότητα του να παρέχει εγγυήσεις ασφαλείας.
Ο Κινέζος Πρόεδρος, στον απόηχο της εμφάνισης του στο 19ο Συνέδριο του Κομουνιστικού Κόμματος, δίνει πλέον απόλυτη προτεραιότητα στις οικονομικές μεταρρυθμίσεις και πολιτικές που θεωρεί αναγκαίες για την συνέχιση της οικονομικής ανάπτυξης, ακόμη και σε βάρος των διμερών σχέσεων με τις ΗΠΑ. Ειδικά σε ό,τι αφορά στις Σίνο – Αμερικανικές σχέσεις το μείζον για την Κίνα είναι να τεθούν σε νέες βάσεις, τέτοιες που να λαμβάνουν υπόψη τους τα εθνικά συμφέροντα όπως έχουν πλέον διαμορφωθεί μετά την αλλαγή των μεταβλητών ισχύος στο παγκόσμιο σύστημα.
Εν ολίγοις η Κίνα, ιδανικά, θα επιθυμούσε οι ΗΠΑ να μην εμπλακούν ξανά σε αυτό που η ίδια θεωρεί «περιφέρεια της» ενισχύοντας ή υποκινώντας ενέργειες ή πολιτικές που έρχονται σε αντίθεση με τα κινέζικα συμφέροντα. Δεδομένου όμως ότι οι Κινέζοι είναι πραγματιστές θεωρούν πως είναι εφικτό να πείσουν τις ΗΠΑ ότι είναι προς το συμφέρον των Σίνο – Αμερικανικών σχέσεων να έχουν μικρότερη άμεση ανάμιξη σε τέτοιες ενέργειες/πολιτικές προκειμένου να ελαχιστοποιηθούν τα σημεία τριβής.
Σε συμβολικό επίπεδο η επίσκεψη ήταν ένας θρίαμβος της Κίνας από την στιγμή που ο Πρόεδρος Τραμπ αναφέρθηκε στον Πρόεδρο Σι ως «ο Βασιλιάς της Κίνας». Το πρόγραμμα της επίσκεψης, η δυναμική των ηγετών και οι επίσημες ανακοινώσεις ανέδειξαν την πρωτοκαθεδρία του «Βασιλιά Σι» έναντι του Αμερικανού Προέδρου ο οποίος σε ορισμένες στιγμές (αντι)δρούσε ως εύπορος τουρίστας – επιχειρηματίας σε εξωτική χώρα και όχι ως Πρόεδρος της μοναδικής υπερδύναμης του πλανήτη.
Ήταν εξαρχής γνωστό ότι η συνάντηση είχε λιγότερα να προσφέρει στην Κίνα από ότι στις ΗΠΑ. Συνέπεια όλων προηγούμενων η επίσκεψη Τραμπ αξιοποιήθηκε από την Κίνα ως σκηνικό για μια παγκόσμια επίδειξη ισχύος ενώ ο Αμερικανός Πρόεδρος θα πρέπει μάλλον να αρκεστεί στις (σχεδιαζόμενες) συμφωνίες των 250 δις για να απαλύνει την κριτική που θα του ασκηθεί.
*Ο Ανδρέας Λιούμπας είναι Υποψήφιος διδάκτορας Διεθνών Σχέσεων στο Πάντειο Πανεπιστήμιο, ειδικευόμενος στην κινέζικη στρατηγική και Ερευνητής στο Ινστιτούτο Διεθνών Σχέσεων και Αρωγό Μέλος της Ακαδημίας Στρατηγικών Αναλύσεων.
Photo by AP